چکیده:
کمال الدّین اسماعیل اصفهانی ملقّب به خلّاق المعانی از شاعران بزرگ قرن هفتم هجری است. شعر وی به لحاظ زیبایی شناسی مشحون از صورتهای مختلف خیال و صنایع لفظی و معنوی بدیع است.در این پژوهش که به روش تحلیلی – توصیفی انجام گردیده، کوشش شده است انواع تشبیه از نظر ساخت و شکل مانند: تشبیه مرکّب، مضمر، تفضیلی، مفروق، تسویه، ملفوف و جمع و تشبیهات مفصل، مرسل، مؤکّد در غزلیات این شاعر بررسی و تحلیل گردد تحقیق انجام شده مؤیّد این مطلب است که تشبیهات مجمل و مرسل بیشترین میزان و مرسل مفصل کمترین میزان را دربردارد. همچنین تشبیهات مرکّب بیشترین بسامد و تشبیهات تفضیل و جمع کمترین بسامد را به خود اختصاص داده اند. تشبیهات محسوس به محسوس هشتاد و شش غزل از کلّ غزلیّات اورا تشکیل می دهد که مضامینی؛ چون: توصیف عناصر طبیعت و توصیف معشوق را در بر دارد و شاعر با کاربرد واژه های حماسی رنگ سپاهی به تصویر های غنایی خود داده است.
خلاصه ماشینی:
تشبیهات محسوس به محسوس هشتاد و شش غزل از کلّ غزلیّات اورا تشکیل میدهد که مضامینی؛ چون: توصیف عناصر طبیعت و توصیف معشوق را در بر دارد و شاعر با کاربرد واژههای حماسی رنگ سپاهی به تصویرهای غنایی خود داده است.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} اگرچه شاعر با آوردن کلمات همگون مانند: زلف، شانه، چشم و غمزه تناسب زیبایی در بیت برقرار کرده است، با آوردن ادات و وجه شبه ذهن را از تفحّص و تکاپو برای دریافت تشبیه باز میدارد.
از 160 غزل دیوان کمال اسماعیل هشتاد و شش غزل تشبیهات محسوس به محسوس را در بر میگیرد که مضامین این گونه تشبیهها را در غزلیّات شاعر میتوان به دو دسته تقسیم کرد: توصیف معشوق: شاعر گاهی با کاربرد واژگانی؛ چون: خط، خال، صراحی و می مضامین غنایی را چاشنی شعر خود میکند: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} شاعر در بیت بالا خط و رخسار معشوق را در مقابل غالیه و سوسن قرار میدهد و مضامین غنایی را با کمک تشبیه ملفوف و مرکّب در شعر خود به کار میبرد.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} کمال اسماعیل، در بیت بالا چنان که ملاحظه میشود با کاربرد تلمیح و تشبیه قدرت تخیّل خود را در همانندی برآمدگی زیر چانۀ معشوق را به چاه نشان میدهد.
بررسی تشبیه از نظر ساخت نشان میدهد که شاعر در غزلیّاتش با حذف وجه شبه از تشبیهات خود کاوش ذهن را برای یافتن آن بیشتر میکند و این حاصل ذهن خلّاق و مبتکر اوست.