چکیده:
منظومههای عاشقانه یکی ازگونه های شعر غنایی است. این نوع منظومه سرایی در ایران رواج بسیار زیادی یافت چنان که بیش از یکصد داستان از زوجهای ادبی با ده ها نظیره از این داستان های عاشقانه و تنها به نظم در دست است. در مطالعات ساختاری این منظومه ها در مییابیم صرف نظر از نام ها و برخی تفاوت های اندک، تمام این منظومه ها بر یک شیوه و ساخت بنا شده اند. در این مقاله پس از آشنایی با چگونگی منظومه های عاشقانه و ویژگی های صوری و سیر تاریخی آن ها ساختار داستانی منظومه های عاشقانه با تفاوت کنش-های هریک تبیین می شود که قابل انطباق با تمام منظومه های عاشقانۀ فارسی است.
خلاصه ماشینی:
این نوع منظومهسرایی در ایران رواج بسیار زیادی یافت چنانکه بیش از یکصد داستان از زوجهای ادبی با دهها نظیره از این داستانهای عاشقانه و تنها به نظم در دست است.
یکی از شایعترین گونههای شاعر غنایی، منظومههای عاشقانه است که بقیۀ موضوعات و محتویات شعر غنایی را در خود جای میدهد؛ یعنی در یک داستان عاشقانه چون لیلی و مجنون و یا خسرو و شیرین میتوان توحید، معراج، تغزل، توصیف، مرثیه، شکوائیه، ساقینامه، سوگند و دیگر موضوعات را دید.
داستانهای سامی چون لیلی و مجنون، ورقه و گلشاه و یوسف و زلیخا و سلیمان و بلقیس که دو منظومۀ اخیر قرآنی هم هستند؛ اگرچه داستان آن میان اعراب شایع بود، این شعرای فارسی زبان بودند که آنها را به نظم درآوردند.
(اسلامی ندوشن، 1376: 78-94) در داستان سَلامان و اَبسالِ جامی (که در اصل، داستانی یونانی است) نیز ابسال، دایه و نامادری سلامان، پس از آن که وی را بزرگ میکند، عاشق او میشود.
حوادث سفر چون عشقهاي حاشيهاي که درهنگام سفر پيش ميآيد، زندان و اسارت، همدم شدن با پير، بازرگان و يا اشخاص ديگري که به عاشق کمک و مسير وي را عوض ميكنند ازجمله بخشهاي هيجاني اين داستانها است که داستان را از يک جريان عشقي ساده به داستاني عیّاري و ماجراجويانه تبديل ميکند.
این معجزات در جهت کمک به عاشق و معشوق در ابتدا یا پایان داستان در پیشبرد جریان عشق وصال به قهرمانان کمک میکند.
ساختار روايي داستانهای عاشقانه چنین است: پدر عاشق یا معشوق (شاه، وزیر، حاکم و...