چکیده:
مقاله ی حاضر در صدد است تا مبانی و ارکان تشکیک وجود را با قرائت ابن سینا توضیح دهد. نظریه تشکیک وجود در کتاب المباحثات مورد تصریح واقع شده اما در سایر کتب ابن سینا از چنین صراحتی برخوردار نیست. کتاب مذکور شامل هفت مباحثه از شیخ الرئیس با شاگردانش است و سبب تالیف آن پرسش و پاسخ هایی بوده که بین او و برخی شاگردان صورت گرفته است. مبنای او در نهمین مسئله مباحثه نخست ، به گونه ای است که می تواند پل ارتباطی میان فلسفه ی ابن سینا با فلسفه ی ملاصدرا در مکتب فلسفی اصفهان را تکمیل کند. اصطلاح «تشکیک» در حوزه فلسفه و منطق، ریشة واحدی دارند. فیلسوفان مسلمان، وقتی سخن از انواع تمایز بین موجودات مطرح شده، معنای فلسفی تشکیک را مطرح نمودند. این قسم از تشکیک، بر خلاف تشکیک منطقی، به حوزه الفاظ و مفاهیم تعلق ندارد. بلکه عبارت است از نحوه ی تمایز واقعی میان دو شیء که در عین اشتراک از هم متمایزند. نظریه تشکیک وجود بر اساس دیدگاه مشهور، ناظر به این اصل فلسفی است که وجود در همه ی موجودات، اختلاف نوعی ندارد. بلکه اختلافات وجود هم به همان وجود باز می گردد. به سخن دیگر اختلاف وجودی به شدت و ضعف درهستی وابسته است.
The present article intends to explain the principles and components of analogy of existence with the interpretation of Avicenna. Theory of analogy of being has been elucidated in Al-Mobahethat, but such elucidation is not seen in his other books. The subject book contains seven debates of Avicenna with his apprentices based on which the book is compiled. It includes questions and answers between him and some of his disciples. He based the ninth issue of the first debate on such a manner that it can completely channel philosophy of Avicenna and that of Mulla Sadra in philosophical school of Isfahan. The term “analogy” has a single origin in philosophy and logic. Muslim philosophers posed philosophical sense of analogy when different distinctions of creatures had been raised. Unlike logical analogy, this type of analogy does not fall within the field of mere verbal utterances and implications; rather, it means how two objects are really distinctive while they share some things. Based on the well-known notion, theory of analogy of being observes this philosophical principle that existence, in all creatures, typically fails to be different, but the discrepancies of existence turn back to the same existence. In other words, existential discrepancy is dependent upon intensity and weakness of being.
خلاصه ماشینی:
ب ) وجود واحد بالنوع است تشکيک وجود در بحث «تشکيک منطقي » حمل عنوان بر بر افراد يکسان و مساوي نيست ، بلکه به يکي از وجوه (تقدم و تأخر، اولويت و غيراولويت ، شدت و ضعف ، زيادت و نقصان ، زي ادي و کم ي، کمال و نقص ) بر افرادش صادق است .
اي ن وجوه مختلف نخستين بار در قول بهمني ار بن مرزبان اصفهاني (متوفي ٤٤٦ شمسي ) از برجسته ترين شاگردان ابن سينا چنين گزارش شده است : «اما المشککة اسماؤها فهي التي لها اسم واحد٬ و المفهوم من ذلک الاسم واحد٬ إلا انه ليس علي السواء في مجيعها٬ بل لبعضه اولا و يقع علي الثاني بسبپ الأول ٬ و لبعضها اشد و اولي ٬ و لبعضها اضعف و ليس بلاولي » (بهمنيار، ١٣٧٥، ٢٣) اين اسامي الفاظ واحد با معناي واحد هستند که بر جميع افراد به نحو يکسان حمل نمي شود.
بنابراين عبارت ابن سينا در متن المباحثات : «إن کَان َ اختَلاف فبالتأکد َو الضعف » بر اين ادعا دلالت دارد که اولا در تشکيک فلسفي هم وجوه اختلاف هست و ثانيا اختلاف به حقيقت امر مشکک برمي گردد.
به سخن ديگر ملاصدرا اين عبارت دوم ابن سينا در المباحثات را اصلا ناظر به حقيقت وجود و تشکيک فلسفي نمي داند.
قرائت ابن سينا از نظريه تشکيک وجود، در کتاب المباحثات مطرح شده و چنين تصريح شده که وجود در همه موجودات ، اختلاف نوعي و سنخي ندارد و فقط در ماهيت اختلاف دارند.