چکیده:
ایمان محور اساسی تمام ادیان الاهی و مهمترین موضوعی است که الاهیون تفسیرها و برداشتهای گوناگونی از آن را با توجه به نگرش فکری خود ارائه کردهاند. علاوه بر آنکه ایمان در اسلام با سایر ملتها و آیینها معنای متفاوتی دارد، در میان ملل و نحل اسلامی نیز معانی و تفسیرهای گوناگونی از ایمان شده است. هر یک از فرقهها و گروههای اسلامی با توجه به برخی آیاتِ قرآن و برداشت آنها از آن آیات، نظری ارائه کردهاند که با نظر و برداشت دیگران متفاوت است. عرفا نیز به مسایل کلامی از جمله ایمان پرداختهاند امّا دید و نگاه عارفان به مسایل کلامی نسبت به متکلّمان متفاوت است. بدیهی است هر قدر«نگاه هنری به الاهیات و دین» پر رنگتر باشد طرح مسایل کلامی هم، رنگ متفاوتی به خود خواهد گرفت.
نگارنده در این مقاله ضمن برشمردن آیات مختلف در مورد ایمان و اشاره به نظر متکلّمان اسلامی، رأی و نظر عارفان، به ویژه مولانا جلال الدّین محمّد بلخی را مورد واکاوی و بررسی قرار داده است.
خلاصه ماشینی:
به هر صورت چون «زبان عربي زبان شريعت شده بود و زبان فارسي زبان طريقت »(ندوشن ، ١٣٧٠: ٢٨٦) طرح حکمت و مسايل کلامي نيز در زبان فارسي رنگ و بويي متفاوت پيدا کرد به گونه اي کـه نبايـد انتظـار داشـت طـرح مسـأله ي کلامي در مثنوي همانند طرح آن در مواقف ايجي باشد.
نظر متکلمان در مورد ايمان تعريف اشاعره از ايمان ابوالحسن اشعري به عنوان مؤسس و بنيانگذار مکتب فکري اشاعره بر اين باور است که ايمان يعني «قول » و «عمل » که البته ميتواند افزايش و کاهش يابد: إن الإيمان قول و عمل ، يزيد و ينقص (الإبانه ، ١٣٩٧: ص ٢٧).
٢ باقلاني به عنوان شارح انديشه هاي اشعري نظر خود را در مورد ايمان به اين شکل بيان ميکند: اگر از ما پرسيده شود که ايمان چيست ؟ به او خواهيم گفت : ايمان تصديق خداوند است .
قاضي عضدالدين ايجي نيز در اين رابطه معتقد است که ايمان اگر به معني تصديق باشد ازدياد و نقصان ندارد.
معتزله و مسأله ي ايمان واصل بن عطا به عنوان مؤسس اين انديشه ، مکتب فکري خود (اعتزال ) را در نتيجه ي نظريه اش در مورد مرتکب گناهان کبيره پايه ريزي کرد او معتقد بود که مرتکب کبيره نه مؤمن است و نه کافر، بلکه منزلت او بين آن دو است .
(17 کشف المحجوب نيز از زمره ي کتاب هايي است که تا حدودي مفصلا به مسأله ي ايمان اشاره کرده است البته در اين کتاب به برخي ديگر از مسايل کلامي اشاراتي داشته و نظر خود را هم ابراز نموده است .