چکیده:
رازهای اشعار حافظ بر چهار سطح "واژه"، "بیت"، "غزل" و "دیوان شاعر" سایه افکنده است. این مقاله به بررسی "راز" در سطح واژههای اشعار حافظ میپردازد. به طور کلی "راز" به مطلب پوشیده یا مخفی و در پرده اطلاق میشود. به غیر از واژه "راز" کلمات دیگری نیز همین خصوصت را دارند که مترادف این واژه هستند و عبارتند از "سر"، "رمز"، "نکته"، "اشارت" و "معما". این واژهها در این مقاله با عنوان علایم استتار و اختفاء واژگانی معرفی میشوند.
مقاله حاضر با کمک ابزار یا علم آمار یک تحلیل استباطی از راز حافظ را در چارچوب یا ظرف استدلالی و علمی قرارداده است. نتیجه این پژوهش مستند، ارائه تمایزات و اشتراکاتی در علایم استتار و اختفاء واژگانی در دیوان حافظ است. با استخراج فراوانی هریک از این واژهها، در دیوان شاعر و طبقهبندی آنها در گروههای خاص و هدفمند، نتیجه میشود که هریک از آنها، خصوصیات منحصر به فردی دارند، که خاص آن واژه است و هدف از این مقاله اثبات این موضوع است که شاعر به بهترین صورت ممکن و به طورکاملا آگاهانه و گزینشی هریک از واژههای فوق را برای بیان منظور خویش اختیار مینموده است.
خلاصه ماشینی:
افشاي راز خلوتيان خواست کرد شمع شکر خدا که سر دلش در زبان گرفت به شمشيرم زد و با کس نگفتم که راز دوست از دشمن نهان به چو دام طره افشاند ز گرد خاطر عشاق به غماز صبا گويد که راز ما نهان دارد راز حافظ بعد از اين ناگفته ماند اي دريغا رازداران ياد باد زدست بخت گران خواب و کار بي سامان گرم بود گله اي راز دار خود باشم کلک زبان بريده حافظ در انجمن با کس نگفت راز تو تا ترک سر نکرد مدعي خواست که آيد به تماشاگه راز دست غيب آمد و بر سينه نامحرم زد مصلحت نيست که از پرده برون افتدراز ورنه درمجلس رندان خبري نيست که نيست من اگر باده خورم ور نه چه کارم با کس حافظ راز خود و عارف وقت خويشم نه رازش ميتوانم گفت با کس نه کس را ميتوانم ديد با وي ترسم که اشک در غم ما پرده در شود وين راز سر به مهر به عالم سمر شود به پير ميکده گفتم که چيست راه نجات بخواست جام مي و گفت راز پوشيدن چون اين گره گشايم وين راز چون نمايم دردي و سخت دردي کاري و صعب کاري گروه چهارم افشا يا بيان "راز" در مجموعه ذيل ، ابياتي از خواجه حافظ وجود دارند که در آن ها واژه "راز" يا مشتقات آن است ، ولي مفهوم کلي بيت نشان از افشاي راز دارد گاهي پيش ميآيد که رازداني، به علت سنگيني و ثقل راز و از طرفي فوران احساسات راز درون سينه را برملا ميکند.