چکیده:
واژگانی که بر آوای خاصّی دلالت میکنند، در زبان کردی چنان تنوّعی دارند که برای تمام انواعِ صداهای مختلف میتوان واژهای معیّن یافت. این گونه از واژگان از نظر نوعی، بر خلافِ زبان فارسی، صرفاً اسم نیستند، بلکه غالبِ آنها از مقولهی فعل محسوب میشوند که در دو زمانِ حال و گذشته و برای صیغه-های سهگانه و در وجههای مختلف قابلِ صرف هستند؛ بنابراین آوانماها را در زبان کردی میتوان به دو دسته تقسیم کرد: 1- آواهای فعلی؛ 2- آواهای اسمی. آواهای فعلی چون ذاتاً وقوع عملی را نشان می-دهند و میتوان ریشهی فعلی را در آنها مشخّص کرد، ساختمانِ صورتِ مصدری و صرفِ فعلِ آنها بسیط (= ساده) است؛ امّا آواهای اسمی هنگامی که به حالتِ فعل درآیند، شکلِ فعلیِ آنها به صورتِ مرکّب خواهد بود. در این نوشتار نخست توصیفی از ساختمانِ هجایی و الگوی ترکیب و ترتیبِ واجی در آوانماهای زبان کردی بیان میشود، سپس نمایهای از پُرکاربردترین آوانماهای موجود در این زبان به ترتیبِ حروفِ الفبا ذکر میشود.
خلاصه ماشینی:
اين گونه از واژگان از نظر نوعي، بر خلاف زبان فارسي، صرفا اسم نيستند، بلکه غالب آنها از مقوله ي فعل محسوب ميشوند که در دو زمان حال و گذشته و براي صيغه هاي سه گانه و در وجه هاي مختلف قابل صرف هستند؛ بنابراين آوانماها را در زبان کردي ميتوان به دو دسته تقسيم کرد: ١- آواهاي فعلي؛ ٢- آواهاي اسمي.
٢ـ نوع آوانماها در زبان کردي واژگاني که در زبان کردي بر صداي خاصي دلالت ميکنند، نوع و حالت يکساني ندارند، بلکه برخي از آنها صرفا اسم هستند و برخي نيز علاوه بر صورت اسمي، ميتوانند به شکل فعل بسيط (= ساده ) نيز درآيند؛ بنابراين از نظر نوعي ميتوان چنين واژگاني را به دو دسته ي اصلي تقسيم کرد: ١ـ آواهايي که صرفا اسم هستند و ريشه ي فعلي ندارند؛ ٢ـ آواهايي که ريشه ي فعلي دارند و فعل محسوب ميشوند و ذاتا وقوع يک عمل را نشان ميدهند.
نکته ي قابل توجه درباره ي ساخت فعل از آواهاي فعلي اين است که افزون بر کاربرد آنها به شکل بسيط ، ميتوان به شکل فعل مرکب نيز درآيند؛ بدين صورت که اسم مصدر آنها با جزء فعلي (= فعل کمکي) ترکيب ميشود و يک فعل مرکب به دست ميآيد که چنين ظرفيت هايي غناي نحو زبان کردي را نشان ميدهد؛ براي نمونه ميتوان از آواي فعلي «گيزه » به دو صورت فعل ساخت : «ئه گيزني = فعل ساده / بسيط »، «گيزه ئه کا = فعل مرکب »؛ البته در حالت فعل مرکب غالبا جزء مربوط به صدا دو بار تکرار ميشود: «گيزه گيز ئه کا».