چکیده:
بخش مرکزی بسیاری از شهرهای کشور منطبق بر بافت کهن است که واجد گنجینه ای عظیم از عناصر و ارزش های تاریخی و فرهنگی می باشند. اگرچه این بافت ها به روزگار خود از نظر سازمان فضایی و ساختار عملکردی متناسب با نیازهای زندگی و مقتضیّات اجتماعی و اقتصادی عصر خود بودند، ولی به دنبال تحوّلاتی که در نظام سکونتگاه های شهری - تحت تأثیر تحوّلات تکنولوژیک و تغییر در نیازهای زیستی، اجتماعی و اقتصادی - به وقوع پیوست، دچار ضعف عملکردی شدند. این بافت ها که زمانی نماد حیات شهری و کانون ثروت و قدرت شهرها بودند امروزه در تقابل با نواحی جدید و نوساز به مکانی جمعیّت گریز تبدیل شده اند. پدیده ای که به فرسودگی بیش از پیش آن ها منجر شده است. هدف از این پژوهش شناسایی ویژگی های کالبدی بافت کهن شهر زنجان، تعیین میزان فرسودگی، تحلیل SWOT و ارائه ی راهکارهایی جهت حلّ مشکلات موجود و ایجاد زمینه های مطالعات بعدی است. روش تحقیق در این پژوهش تحلیلی – پیمایشی است. روش جمع آوری داده ها در این تحقیق، بر اساس شیوه های کتابخانه ای و مشاهدات میدانی و تجزیه و تحلیل نتایج به دست آمده در محیط نرم افزارهای EXCEL، SPSS و ARC GIS است. یافته های این پژوهش مبیّن پایین بودن کیفیّت ابنیّه، کم عرض بودن معابر، بروز ناهنجاری های اجتماعی، پایین بودن درآمد ساکنین و عدم توانایی آن ها در نوسازی و بهسازی بافت بود. مجموع این عوامل منجر به افزون گشتن مشکلات این بافت ها و فرسودگی و تخریب بیش از پیش آن ها شده است.
خلاصه ماشینی:
در واقع تحولات دهه های اخیر موجب شکل گیری کالبد دوگانه ای در سازمان فضایی شهرها شد که در یک طرف بافت های جدید و نوسازی قرار دارند، با ویژگی هایی چون بافت شبکه ای، شبکه ی معابر هندسی و سلسله مراتبی، تناسب در عرصه و اعیان و برخورداری کافی و مناسب از فضای سبز و تأسیسات و تجهیزات شهری مشخص شده و هر زمان بیش از پیش رشد و توسعه می یابد و در طرف دیگر بافت های کهن قرار دارند که با ساختاری غیرهندسی و ارگانیک و با شبکه ی معابری تنگ ، آشفته و ناکارآمد عاجز از پاسخگویی به نیازهای عصر صنعت و زندگی آن می باشد.
(به تصویر صفحه رجوع شود) شکل شماره٢- نقشه کاربری اراضی در بافت کهن شهر زنجان در سال ١٣٨٥ ویژگی های شبکه معابر آن چه که از تحلیل و بررسی عکس های هوایی و نحوه ی تکوین و توسعه ی کالبدی شهر در بستر زمان استنباط می شود، این است که شهر بر مبنای یک هسته ی اولیه (در محدوده ی خیابان های سعدی جنوبی، بعثت ، ١٧ شهریور، امیرکبیر و صاعی) شکل گرفته و توسعه یافته است .
جدول شماره ٩- ویژگی های تراکم واحدهای ساختمانی بافت کهن شهر زنجان (به تصویر صفحه رجوع شود) منبع : نگارندگان.
(به تصویر صفحه رجوع شود) شکل شماره٩- نقشه نظام تفکیک واحدهای ساختمانی بافت کهن شهر زنجان یافته های حاصل از تحلیل نقاط قوت، ضعف ها، فرصت هاو تهدیدها (SWOT) مدل SWOT از جمله ی مدل های ارزیابی می باشد که با استفاده از دو عامل درونی و بیرونی که هر کدام شامل دو شاخص مثبت و منفی می شوند، به بررسی ویژگی های محدوده ی مورد مطالعه می پردازد (حاتمی نژاد و دیگران ، ١٣٨٥، ص ١٤٠).