چکیده:
بررسی و ارزیابی طرحهای توسعه مبتنی بر نظریه های عدالت فضایی یکی از موضوعاتی است که در برنامه ریزی شهری ایران مغفول مانده است. هدف این مقاله تدوین چارچوب معیارهای عدالت فضایی و ارزیابی طرح ساماندهی محله ی فرحزاد بر اساس آن معیارها به روش کیفی است. از آنجا که ارزیابی طرحهای توسعه شهری با رویکرد عدالت فضایی مد نظر است با توجه به ماهیت موضوع عمدتا از روش تحلیل ثانویه استفاده شده است. مبتنی بر یافته های پژوهش اصول عدالت فضایی در قالب 12 مفهوم شامل، مشاوره با مردم، مشارکت محورری، نفی محرومیت و حاشیه نشینی، رعایت حقوق مردم، توزیع عادلانه منابع، آزادی، برابری فرصت ها، نیاز به سهیم شدن در منفعت عمومی، استحقاق، همه شمولی و فراگیری، تنوع و تفاوت شناسایی شد. تحلیل محتوای اسناد طرح ساماندهی محله فرحزاد بیانگر آن است این طرح به میزان کمی با برخی از معیارهای عدالت فضایی مانند مشارکت محوری، مشاوره با مردم، استحقاق، توزیع عادلانه منابع، آزادی، برابری فرصت ها انطباق دارد، در صورتی که معیارهای نفی محرومیت و حاشیه نشینی، همه شمولی و نیاز بهسهیم شدن در منفعت عمومی در برنامه ریزی ساماندهی محله فرحزاد جایگاه پائین تری داشته است. طرح ساماندهی محلهی فرحزاد طرحی کالبدی است که تنها برخی از معیارهای مورد نظر عدالت اجتماعی مبتنی بر لیبرالیسم را مورد توجه قرار داده است.
Review and evaluation of development plans based on theories of spatial justice is one of the topics that has been neglected in urban planning in Iran. The purpose of this article is to formulate a framework of spatial justice criteria and evaluate the reorganization plan of Farahzad neighborhood based on those criteria in a qualitative manner. Based on the research findings, the principles of spatial justice in the form of 12 concepts including, consultation with the people, centralized participation, denial of deprivation and marginalization, respect for people's rights, fair distribution of resources, freedom, equality of opportunity, need to share in the public interest, entitlement Inclusion and diversity, diversity and differences were identified. Analysis of the content of the documents of Farahzad neighborhood reorganization plan shows that this plan complies to some extent with some criteria of spatial justice such as central participation, consultation with people, entitlement, fair distribution of resources, freedom, equality of opportunities, while the criteria of denial and deprivation Marginalization, inclusion, and the need to share in the public interest have had a lower place in Farahzad neighborhood planning. The Farahzad neighborhood reorganization plan is a physical plan that considers only some of the criteria for social justice based on liberalism.
خلاصه ماشینی:
تحليل محتواي اسناد طرح ساماندهي محله فرحزاد بيانگر آن است اين طرح به ميزان کمي با برخي از معيارهاي عدالت فضايي مانند مشارکت محوري، مشاوره با مردم، استحقاق، توزيع عادلانه منابع ، آزادي، برابري فرصت ها انطباق دارد، درصورتيکه معيارهاي نفي محروميت و حاشيه نشيني، همه شمولي و نياز به سهيم شدن در منفعت عمومي در برنامه ريزي ساماندهي محله فرحزاد جايگاه پائين تري داشته است .
در اين پژوهش سعي بر آن است پس از شناسايي و استخراج معيارهاي عدالت فضايي با استفاده از متون مربوط به عدالت فضايي، طرح ساماندهي و احياء محله فرحزاد بر اساس معيارهاي عدالت فضايي ارزيابي و تحليل شود و به سؤالات زير پاسخ داده شود: ١- معيارها و اصول عدالت فضايي چيست اند؟ ٢- طرح ساماندهي و احياء محله فرحزاد تا چه ميزان تحت تأثير معيارهاي عدالت فضايي بوده است ؟ بر مبناي نظرات مهندسين مشاور طرح، مشکل و مسئله اصلي محدوده فرحزاد، در معرض نابودي قرار گرفتن بافت ارزشمند فرحزاد و باغات آن و رشد بيرويه ساخت وساز غيرقانوني و نفوذ عملکردهاي ناسازگار و آلاينده در باغات و حريم رودخانه فرحزاد است .
مبناي کار اين تحقيقات ديدگاه نياز محور بوده و نتايج آن نشان داده است براي رسيدن به عدالت فضايي بايد خدمات و تسهيلات در ارتباط با مشخصات اقتصادي، اجتماعي افراد مکان يابي و توزيع شود (بهرام پور، ١٣٩٤: ٥٢).
٩- نياز به شراکت و سهيم شدن در منفعت عمومي: اين مفهوم عدالت فضايي نيز به معناي آن است که افرادي که نتايج کار آنها منفعت بيشتري براي جامعه ايجاد مي کند، ميتوانند سهم خواهي بيشتري از منابع شهري طلب کنند، در مطالعه و تحليل محتواي طرح ساماندهي محله فرحزاد، شاهد عيني دال بر اين ويژگي يافت نشده است .