چکیده:
خوارج به دنبال علل سیاسی و مذهبی در اوایل قرن اول هجری ظهور کردند. سرانجام به شعب گوناگون تقسیم گردیدند و در نقاط مختلف اسلامی پراکنده شدند. از این گروه میتوان به عنوان یکی از جریانهای موثر در تحرکات دنیای اسلام در قرون اولیه هجری نام برد، که قیامهای گستردهای علیه خلفای اموی و عباسی ترتیب دادند. در دوران خلافت هارون الرشید عباسی شورشهای بسیاری رخ داد که منجر به پیدایش حکومتهای مستقل از خلافت عباسی شد. در این بین، قیامهای خوارج به ویژه در شرق و جنوب شرقی ایران از پرزحمتترین این شورشها بوده است. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای به بررسی چگونگی پیدایش خوارج در اوایل قرون اسلامی، مهمترین عقاید ظاهربینانهی
این گروه مارق، چگونگی انتشار و تفرقه آنها در سرزمینهای اسلامی و تحرکات خوارج در اوایل دورهی عباسی در ایران به خصوص در دورهی هارون الرشید پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
عبدالله به این آیه قرآن استناد نمود: " و من لم یحکم بما انزل الله فاولئک هم الفاسقون"، " آنان که حکم کنند به چیزی که خداوند نفرستاده است پس آنها نیز فاسقان"(دینوری، 1346: 224-225) عبدالله بن وهب راسبی با گروهی از یاران خود، نزد شریح بن ابی اوفی عبسی – از بزرگان خوارج- رفتند.
عبدالله بن وهب گفت: " شاید هم برای جهنم رفتن" افرادی که از او جدا شدند، گفتند: "همراه مردی شک زده پیکار میکنیم و از او جدا شدند" (مسعودی، 1349: 273) حضرت علی به یاران خود فرمودند در جنگ پیش دستی نکنید و بگذارید آنها شروع کننده باشند.
(دینوری، 1346: 234) پیامدهای جنگ نهروان 1- پیکار نهروان هرچند با سرکوبی خوارج پایان یافت، اما به دلیل ایجاد دودستگی و شمار بسیار کشتگان و خستگی عراقی ها، اندوهی میان مردم کوفه برجای ماند و خانوادههای کشتگان نسبت به امام علی بدبین شدند.
(جلالی مقدم، 1379: 23-24) خوارج از دیدگاه امام علی شک خوارج همان فرقه مارقین هستند که حضرت رسول درباره ظهور آنها خبر داده بود (عاملی، 1384: 401) حضرت علی از همان معنای اصطلاحی که رسول الله برای نامگذاری خروج گروهی از مردم دین به کار بردند، استفاده نمودند.
این در حالی است که در اوایل دورهی عباسی غلات (یا خون خواهان ابومسلم) در صحنهی نظامی و سیاسی خراسان و ماورالنهر ظاهر شده بودند، اما ارتباط چندانی بین این دو قیام مشاهده نمیشود و راه آنها جداگانه بود، زیرا با انتقال قدرت به عباسیان، مسائل و مشکلات سیستان همچنان پا برجا بود.