چکیده:
ایرانیان از ابتدای گرایش به اسلام به لحاظ احیاء شدن تفاخرات قومی و نژادی در
عصر امویان مورد بی احترامی و تبعیض و ظلم و ستم قرار گرفتند آنها چهره واقعی اسلام
را در چهره علی (ع) و فرزندان آن بزرگوار دیدند و با بزرگان و ائمه شیعه نوعی
احساس اشتراک داشتند. مهمترین پایگاهها تشیع در شهرهای ایران بوجود آمد و ظهور
فقهاء و دانشمندان ایرانی همچون شیخ صدوق باعث تقویت مذهب تشیع در ایران
گردید.
با هجوم مغول به ایران و حکومت ایلخانان مغول شیعیان به درون حکومت های
ایلخانان نفوذ کردند و به لحاظ عدم وجود فرهنگک ویژه نزد مغول ها و نبود دین و آیین
روشنی نزد آنها موفق شدند که آنها را به سوی تشیع رهنمون سازند اما عمده دلایل
گرایش ایلخانان مغول به تشیع عبارتند از : نبود تعصب دینی نزد ایلخانان » خوشبین
ساختن ایلخانان نسبت به تشیع» ورود بزرگان شیعه به دربار مغولها ء نقش خاندان جوینی »
پیروزی عنصر فرهنگی ایرانی اسلامی » حمایت شیعیان از سلطان احمد تگودار در مقابل
حمایت یهودیان و مسیحیان از ارغنون شاه . مکر و حیله و سیاست حکومتی ایلخانان
مغول» مردم فریبی مغول هاء از سوی دیگر موروثی بودن امامت تعبیر مثبتی برای جانشینی
چنگیزها بود و عوامل مهم دیگر از جمله عوامل گرایش ایلخانان مغول به تشیع میباشد.
خلاصه ماشینی:
" ( قزويني رازي ، 1331 ) ايرانيان مهاجر به شهرهاي عراق كه به موالي شهرت داشتند به لحاظ احياء شدن تفاخرات قومي ونژادي درعصر اموي مورد بي احترامي وتبعيض قرارمي گرفتند چهره واقعي اسلام رادرچهره علي ( ع) ديدند وازطرفي مردم ايران با بزرگان وائمه شيعه نوعي احساس اشتراك داشتند يعني همه آنها موردظلم امويان وعباسيان بودند واين تمايل آنها را به بزرگان شيعي وعلوي باعث ميشد ،ازجمله موارد درگسترش تشيع درايران تشكيل حكومت زيدي علويان طبرستان است .
عده اي ازمورخين اورا درسقوط خلافت وتشويق مغولان براي فتح بغداد مقصر مي دانند وليكن " داستان فتح بغداد گرچه نتيجه ايلغار عمومي مغول وبرانداختن همه حكومتها ازتركستان تا عراق بود وليكن عنادديرين سني وشيعه گناهش به گردن شيعه افتادزيرا ميگفتند ابن علقمي وزير شيعي مستعصم (مقتول به سال 656 ) با مغولان مكاتبه داشته وآنان را به ياري شيعيان ورهانيدن ايشان از چنگ سنيان فراخوانده است " ( اليسني ، 1374 ) حضور اين وزراء دردستگاه خلافت عباسي زمينه هاي رشد تشيع در ايران را نيز درپي داشت .
مغولان بساط دولت اسماعيليان را درالموت برچيدند وبعدازچند ماه محاصره بغداد المستعصم تسليم شد و“ پادشاه به قتل او یرلیغ داد عرضه داشتند كه تيغ سفاح را بخون مستعصم رنگين نتوان كرد پس اورا درنمد پيچيدند وبرعادت آنكه نمدمالند اعضا وابعاض متلاشي گردانيدند ورونق امامت بدان صورت لاشي ء روح وجسد او بمصعد ومهبط آسمان وزمين فرستادند ومدت تمكن او هفده سال بود عاقبت اساس خلافت بني عباس منهدم شد ( الحضره شيرازي ، 728 ) ب : نفوذ تشيع در دستگاه دولت ايلخاني مغولان مرداني سخت بي رحم وشقي بودند آنها براي خود فرهنگ خاصي نداشتند وهمچنين دين وآيين روشني نداشتند .