چکیده:
الگوی کشت بهعنوان یکی از عوامل تاثیرگذار در رشد و توسعه بخش کشاورزی، بهویژه در کشورهای در حال توسعه که با افزایش جمعیت، رشد تقاضا و بهبود نسبی سطح زندگی مردم روبهرو هستند، دارای اهمیت خاصی است. در این راستا این مطالعه به بررسی تغییر الگوی کشت محصولات زراعی بر حسب اثر جایگزینی و افزایشی در دوره 62-1361 تا 88-1387 و رابطه آن با تولید این محصولات در ایران پرداخته است. نتایج بررسیها نشان داد که با وجود تسلط کشت گندم بر بیش از 50 درصد سطح زیر کشت محصولات زراعی، گرایش به کاشت محصولاتی همچون ذرت دانهای، دانههای روغنی و برخی اقلام پر مصرف حبوبات و صیفیجات وجود داشته است، بهگونهای که هم اثر جایگزینی و هم اثر افزایشی در تغییر الگوی کشت موثر بوده است. به طور مشخص 7/ 58 درصد تغییرات سطح زیر کشت ناشی از اثر افزایشی و 3/ 41 درصد تغییرات ناشی از اثر جایگزینی بوده است. بررسی شاخص هرفیندال به عنوان معیاری برای سنجش سطح تنوع کشت و همچنین رابطه آن با میزان تولید محصولات نشان داد که میزان تنوع کشت موجود رابطه معنیداری با افزایش تولید نداشته که این خود با توجه به سطح بالای زیر کشت گندم دور از انتظار نیست. از این رو توجه به تنوع کشت از طریق بهبود عملکرد گندم و سایر محصولات زراعی پیشنهاد شد.
Cropping pattern as one of the key factors in development of the agriculture sector has a prominent role, especially for those developing countries which faced with the increasing population, high demand and a relative improvement in living standards. Therefore, this study investigated the substitution and expansion effects of the cropping pattern change on the crop Production in Iranian agriculture during the period 1982-83 to 2008-09. Results indicated that despite the 50 percent dominance of wheat on the total cropped area, there was a tendency toward cultivation of crops such as corn, oilseeds and some high consumption crops like legumes and vegetables. These changes were affected by both substitution and expansion effects, so that the 58.7 percent of the change in the cropped area was due to the expansion effect and the rest of the 43.1 percent was due to the substitution effect. Calculating the Herfindal index as a measurement of the diversification level and its relation with the production and yields of the crops, it was indicated no relationship between the current diversification level and the available increase in production and yields of the crops which is not unacceptable due to the high area under wheat cultivation. Therefore, it was recommended to extend diversification through increasing yields of wheat and other crops.
خلاصه ماشینی:
بررسی تغییرات الگوی کشت محصولات زراعی در ایران طی دوره ٦٢-١٣٦١ تا ٨٨-١٣٨٧ امین ارجمندی، حسین مهرابی بشرآبادی 1 تاریخ دریافت : ١٣٩١/٠٥/٠٤ تاریخ پذیرش : ١٣٩٢/١٢/١٩ چکیده الگوی کشت به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار در رشد و توسعه بخش کشاورزی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه که با افزایش جمعیت ، رشد تقاضا و بهبود نسبی سطح زندگی مردم روبه رو هستند، دارای اهمیت خاصی است .
نتایج بررسیها نشان داد که با وجود تسلط کشت گندم بر بیش از ٥٠ درصد سطح زیر کشت محصولات زراعی، گرایش به کاشت محصولاتی همچون ذرت دانه ای، دانه های روغنی و برخی اقلام پر مصرف حبوبات و صیفیجات وجود داشته است ، به گونه ای که هم اثر جایگزینی و هم اثر افزایشی در تغییر الگوی کشت موثر بوده است .
در این مطالعه بر خلاف مطالعات قبلی از روش - های پارامتری استفاده شده و با محاسبه سطح تنوع کشت رابطه آن با تولید محصولات زراعی مورد بررسی قرار گرفته است .