چکیده:
حوضه آبریز دریاچه ارومیه با داشتن دشتهایی مانند دشت تبریز، ارومیه، مراغه، مهاباد، میاندوآب، شبستر ، تسوج، سلماس، پیرانشهر، آذرشهر یکی از کانونهای ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران بهشمار میرود. در حال حاضر دریاچه ارومیه در خطر خشک شدن کامل بوده و طی 15 سال گذشته(75-90 ) ۶ متر کاهش سطح داشتهاست. منطقه پژوهشی در دشت آبرفتی تسوج، شمال دریاچه قرار دارد. ارتفاع متوسط 1700 متر با میانگین بارش 22 ساله منطقه در حدود 3/363 میلی مترو متوسط دمای سالانه 65/10 درجه سانتی گراد است. ژئومورفولوژی منطقه شامل حوضهای کشیده شمالی – جنوبی است که از شمال به ارتفاعات میشوداغ و از جنوب به دریاچه ارومیه منتهی میگردد. زمینشناسی منطقه اغلب شامل سازندهای مارنی ، گچی ، و آهکی میوسن است. بر اساس آمارسال 1391 سازمان آب از مجموع 51 رشته قنات دایر ، 27 دهنه چشمه دائمی و فصلی، 134 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق فعال در دشت تسوج میزان 24 میلیون متر مکعب سالانه متوسط تخلیه آب از سفرههای زیرزمینی صورت میگیرد. در راستای تحلیلهای ژئومورفولوژیکی اقدام به تهیه نقشههای رقومی سنگشناسی سطحی، توپوگرافی در مقیاس 25000/1 ، نقشه هم عمق سنگ کف با استفاده از نرم افزارهای ilwis,Arc GIS گردید جهت بررسی و تحلیلهای هیدرودینامیکی نهشتههای کواترنری اقدام به مطالعات ژئوفیزیکی ، حفر چاههای پیزومتری و اکتشافی در راستای اجرای طرح تحقیقاتی شد، بررسی ها 5 کلاس از نهشتهها ی کواترنری ( Q1,Q2,Q3,Qal,Qmf ) را نشان داد. در قسمت دشت سر و نواحی مخروط افکنه ای ضخامت قابلتوجه از نهشتههای دانه درشت فاقد لایه آبدار(Q3 ) وجود داشته و به سمت دریاچه دانهبندی رسوبات ریزدانه شده و حاوی آب هستند( Q2). توپوگرافی سنگ کف در نواحی قراتپه از عوامل نفوذ آب شور دریاچه به سمت دشت است. آزمایش پمپاژ چاه اکتشافی محدوده طرح تحقیقاتی نشاندهنده قابلیت نفوذپذیری 35/91 مترمربع بر روز است. بررسی دانهبندی نمونههای لوگ چاهها نشان داد که قسمتهای میانی دشت از نفوذپذیری و هدایت هیدرولیکی بالا برخوردار است.
خلاصه ماشینی:
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٢ - نقشه واحدهاي ژئومورفولوژي منطقه مطالعاتي ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1-Upper Red Formation (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٣ - نقشه زمين شناسي محدوده مطالعاتي ( اقتباس از نقشه زمين شناسي ١/١٠٠٠٠٠ تسوج ) ژئومورفولوژي سنگ کف و نقش آن در بحران سفره آب شيرين بررسي نقشه هم عمق سنگ کف در دشت آبرفتي نشان مي دهد بيش ترين ارتفاع مربوط به نواحي شمال شرقي دشت آبرفتي بوده و شيب آن به سمت جنوبي و درياچه است همچنين خطوط هم تراز توپوگرافي ضمن نمايان ساختن دو فرونشست در ناحيه غربي ، احتمال نفوذ آب شور درياچه را از دو مسير در اراضي توپچي و مناطق پايين دست قراتپه - قلعه مراغوش مشخص مي سازد در بررسي هاي کيفي آب چاه هاي بهره برداري نيز اين موضوع مورد تأييد قرار مي گيرد( ٣).
اگر نقشه توپوگرافي سنگ کف را با نقشه هم ضخامت آبرفت خشک که با متد کريجينگ ١ شکل ٦ مقايسه نماييم مشاهده مي شود که مناطق شمال شرقي داراي بيشترين ضخامت آبرفت خشک نيز هستند به عبارت ديگر ميزان فعاليت و کندوکاو رودخانه تسوج بيشتر از رودخانه هاي ديگر منطقه بوده و به همين علت انباشت رسوبي در قسمت هاي مختلف رود هم در ناحيه مخروط افکنه و هم دشت آبرفتي بيشتر از مناطق ديگر بوده است بر اساس مقاطع ژئوالکتريک ٥ کلاس چينه اي براي نهشته هاي کواترنري در دشت تسوج با توجه به مقاومت ويژه الکتريکي غالب (اهم متر) و تجزيه و تحليل سونداژهاي نمونه ٢ تفکيک گرديد و شامل رسوبات آبرفتي Qal، رسوبات خشک Q٣، رسوبات آبرفتي دانه متوسط ( احتمالا حاوي آب ) Q٢، رسوبات آبرفتي ريزدانه ( احتمالا حاوي آب ) Q١ و رس Qmf هستند.