چکیده:
محیط زیست، دربرگیرنده تمام مسایلی است که در صنعت، فرهنگ، اقتصاد و سیاست مطرح است و شامل تمام جلوهها و جنبههایی است که به نوعی زندگی ما انسانها را تحت تأثیر قرار میدهد. با وجود این اهمیت برجسته محیط زیست، امروزه اکوسیستمهای ملی، منطقهای و جهانی در وضعیت وخیم آلودگی و سایر چالشها قرار دارند که ضرورت دارد به آنها توجه بیشتری شود. در این میان مسائل زیست محیطی در جغرافیا و میان جغرافیدانان از اهمیت و جایگاه برجستهای برخوردار است چرا که پایههای این حوزه علمی بر محیط زیست قرار دارد. مسائل زیست محیطی در کشور ایران در طی دهههای اخیر رشد قابل ملاحظهای کردهاند و فضاهای جغرافیایی را تحت شعاع خود قرار داده اند. در این میان شمال غرب کشور وضعیت ویژهای دارد چرا که خشک شدن دریاچه ارومیه توانایی از بین بردن اکوسیستم موجود در آنجا را به صورت بالقوه دارا میباشد. بر این مبنا، پژوهش حاضر با هدف شناسایی پارامترهای موثر بر خشک شدن دریاچه ارومیه و رتبهبندی آنها تلاش دارد گام مثبتی جهت ایجاد شناخت و تلاش جهت کاهش مسائل ناشی از این مشکل زیست محیطی بردارد. روش به کار رفته در این پژوهش، توصیفی-تحلیلی است. روش جمعآوری اطلاعات بر مبنای کتابخانهای و نیز میدانی (پرسشنامهای) بوده و تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده با استفاده از نرمافزار SPSS و آزمون T-test انجام شده است. نتایج حاصل از تحقیق حاضر نشان میدهد که 44 پارامتر در بعد انسانی، طبیعی و ترکیبی در خشک شدن دریاچه ارومیه نقش دارند. در بین پارامترهای انسانی موثر بر خشک شدن دریاچه ارومیه پارامترهای برهم زدن شرایط اکولوژیکی منطقه و کم توجهی به مدیریت منابع آبی، در پارامترهای طبیعی، تغییر بارش و کم شدن بارش و کم آبی و خشکسالیهای پی در پی، و در پارامترهای ترکیبی، تغییر الگوی کشت و تولید محصولات پر آب و استفاده از تالاب ها بدون توجه به توان تالابها اهمیت بیشتری در خشک شدن دریاچه ارومیه دارا می باشند.
Environmental issues have great importance in the science of geography and among geographical experts because the foundations this field of science is based on environment. Environmental issues in Iran have grown significantly in recent decades and have overshadowed geographical spaces. The northwestern region of the country has a special situation because the water shortage of Lake Urmia has the potentiality of destroying the existing ecosystem in the future. The present study aimed at identifying the parameters affecting the drying of Lake Urmia and ranking them. The method used in this research is descriptive-analytical method. The data was gathered using questionnaire and library source and the obtained data were analyzed using SPSS software and T-test. The results showed that 44 parameters in human, natural and combined dimensions are involved in the drying of Lake Urmia. Among the human parameters that affect the drying of Lake Urmia, the parameters of disturbing the ecological conditions of the region and lack of attention to water resources management are so important. In natural parameters, change and decrease in rainfall, successive droughts are so important. Moreover, in combined parameters, changing the pattern of cultivation and production of water-rich crops and use of wetlands, regardless of the capacity of wetlands, are the most important factors in the drying of Lake Urmia.
خلاصه ماشینی:
باوجوداین اهمیت و جایگاه برجســته محیط زیســت ، امروزه اکوسـیسـتم های ملی، منطقه ای و جهانی در وضـعیت وخیم آلودگی قرار دارند و این نشان دهنده ورود خسارات غیرقابل جبران بر محیط زیست است (جلالی، ١٣٨٨) به نحوی که چالش های زیست محیطی برخاسته از دگرگونیهای اقلیمی، تغییر الگوی بارش ، گسـترش صـنعت و کشاورزی، رشد جمعیت ، کاهش منابع و افزایش کشمکش بر سر منابع طبیعی و بنیادهای زیستی، بهره کشی از منابع طبیعی در قالب جنگل زدایی، بیابان زایی، نابودی مراتع و کشاورزی بیرویه ، بهره گیری از ســم های گوناگون برای پیکار با آفات گیاهی و جانوری به آشــفتگی تعادل بوم شــناختی و فروســایی محیط زیســت آبی و خشــکی در مقیاس محلی، ناحیه ای، ملی، منطقه ای و جهانی انجامیده به گونه ای که (زیستکره ) و (زیست ) در مقیاس و مفهوم کلان و بقای حیات و مدنیت انسان در مقیاس خردتر با چالش های بنیادی همراه شــده اند (کاویانیراد، ١٣٩٧: ١٥).
بهره برداری نامناسب از طبیعت در ناحیه شمال غرب ایران موجب پیدایش چالش های زیسـت محیطی شـده که در این میان ، خشک شدن دریاچۀ ارومیه به مهم ترین بحران زیست محیطی شمال غرب و شاید کشور مبدل شده است و شروع فجایع محیط زیستی را در این حوزه هشدار میدهد.
در پژوهش حاضر تلاش شده است با نگرشی کلان نگر و جامع پارامترهای مؤثر بر خشک شدن دریاچه ارومیه را مورد بحث و بررسی قرار بدهد تا ضمن شناخت این پارامترها به رتبه بندی آن ها از نظر اهمیت نیز پرداخته شود.