چکیده:
اوایل قرن هشتم، قرآنی با گویش فرارودی در حوزۀ ماوراءالنهر (فرارود) کتابت شده است که واژهها و ترکیبات زیبایی از زبان فارسی را در خود دارد. با دقت در این گنج شایگان که به قرآن مترجم 704مشهور است، امتیازات این نسخۀ با ارزش، هر چه بیشتر شناخته شد.کاربرد واژگانی از گویشهای محلی و منطقهای مردم شرق خراسان، کهنگی زبان ترجمه را در این قرآن نشان میدهد و زمان دقیق تألیف آن را به قرن چهارم و پنجم هجری؛ یعنی دوران رشد و تکوین زبان فارسی دری میرساند. در این پژوهش، برخی از واژهها و افعال برجستۀ محلی و فرارودی این مجموعه بررسی و به ادب دوستان و قرآن پژوهان معرّفی شده است. آشنایی با این واژهها و دسترسی به گنجینۀ عظیم این برابرها، به ما در پژوهشهای دستور تاریخی یاری میرساند و میتواند گرهگشای برخی متون کهن فارسی شود.
In the early eighth century, a Quran was written in the Fararoodi dialect of the Beyond-river region, which contains beautiful Persian words and phrases. Careful look at this previous treasure of Shaygan, which is known as the 704Quran translator, the privileges of this valuable version recognized more and more. The use of words from local and regional dialects of Eastern Khorasan’s people shows the antiquity of the language used in the translation and the exact time of writing brought back to the fourth and fifth centuries AH, that is, the period of growth and development of the Dari Persian language. In this study, we intend to examine some of the prominent local and transcendental words and verbs of this collection as well as introducing ourselves to the literature of friends and Quran scholars. Familiarity with these words and access to the vast treasures of these equivalents will help us in historical order of research and it can untie some ancient Persian texts.
خلاصه ماشینی:
بسیاری از آثار اسلامی و مذهبی به زبان فارسی ـ زبان دوم دنیای اسلام ـ وجود دارد، پس باید به آن توجه کرد و نشانه های این تأثیر را در کتب اسلامی و فرهنگی جستجو کرد؛ زیرا «تفسیرها و ترجمه های کهن قرآن های خّطی ، یک واقعۀ مّهم فرهنگی به شمار میآِید و سرآغاز تحّولی است بزرگ که چشم اندازی گسترده در ادب فارسی پدید آورده است »(سادات ناصری، ۱۳۶۹: ۶) در عصر طاهریان ، صفاریان و سامانیان ، زبان رسمی و دیوانی مردم ایران غالباً عربی بود و حتی اهل دانش نیز از این زبان استفاده میکردند.
همگونیهای واژگانی و گاه ساختاری و آوایی این متون با یکدیگر میتواند به ما کمک کند تا گونه ها و گویش های زبان فارسی را بهتر بشناسیم ؛ چون «هریک از مترجمان این قرآن ها بنا به سلیقه و ادراک خود، نزدیک ترین واژه به مفهوم قرآنی را از گونۀ زبان خویش برمیگزیده است تا مردمی که در حوزٔە ادبی آنان میزیسته اند بتوانند به آسانی معنی آیات قرآن را دریابند»(یاحقی، ۱۳۷۳: ۱۹۶۵).
ترجمۀ واژگان این قرآن ، گاه به تفسیر شباهت دارد؛ برای مثال ، واژٔە «طاغوت » همه جا به معنی ۵ «دیو»، «شیطان » یا «بت » آمده است اّما تنها یک بار معادل اسم خاص «کعب بن اشرف » ترجمه ِِ شده است .
این واژه تنها یک بار در قرآن مترجم ۷۰۴ آمده است .