چکیده:
یکی از انواع پدیدههای ژئومرفولوژیکی که خسارات زیادی به اراضی کشاورزی، مرتعی، جادهها و... وارد مینماید و نقش مهمی در افزایش میزان رسوب دارد، فرسایش خندقی میباشد که شناسایی علل و مدلسازی آن نقش مهمی در مدیریت حوزههای آبخیز و جلوگیری از تخریب اراضی دارد. در این تحقیق برای شناسایی مناطق تحت تأثیر فرسایش خندقی از عکسهای هوایی به مقیاس1:40000، تصاویر ماهوارهای IRS هند، بازدید صحرائی و عملیات میدانی با استفاده از GPS ، و نقشه پراکنش فرسایش خندقی تهیه گردید. در ابتدا با بررسی سوابق تحقیقاتی، تعدادی از مهمترین عوامل مؤثر در رخداد این نوع فرسایش مانند سنگ شناسی، شیب، منابع و قابلیت اراضی، جهت شیب و کاربری اراضی مورد بررسی قرار گرفتند. در مرحله بعد با به کارگیری روش تحلیل سلسله مراتبی، عوامل مؤثر به صورت زوجی با یکدیگر مقایسه و ضریب وزنی عوامل محاسبه شده است. در نهایت اقدام به تهیه نقشه پهنهبندی حساسیت اراضی به فرسایش خندقی و ارائه مدل در حوزه گردیده است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که واحدهای مارن سیلتی و مخروط افکنههای قدیمی 100 درصد و تیپ اراضی تپه ماهور 57 درصد از مناطق تحت تأثیر فرسایش خندقی را به خود اختصاص دادهاند. ضمنا طبقه شیب20-5 درصد (حدود 92 درصد)، جهت شیب جنوبی (82 درصد) و کاربری مرتع فقیر (100 درصد) دارای بیشترین گسترش مناطق تحت تأثیر فرسایش خندقی در حوزه مورد مطالعه میباشند. ضمنا روش تحلیل سلسله مراتبی، به دلیل اولویتبندی عوامل، مدل مناسبی جهت پهنهبندی حساسیت اراضی به فرسایش خندقی به شمار میرود.
Gully erosion is one of the geomophological phenomenon that causes numerous losses to farmland, rangeland, roads, and increased sediment rate. Recognition of the causes and modeling gully erosion has an important role in watershed management, which aids in preventing the destruction of lands in sustainable development. In this research, a gully erosion map was prepared with the use of airphotos at a scale of 1:40000, IRSsatellite images, and a field survey with the use of GPS. Initially, with respect to the lack of comprehensive research and an investigation of prior research,factors such as lithology, slope, land unit, aspect and landuse were studied. Then, by using the analytical hierarchy method, the impacting factors were binary compared with each other. A weighted coefficient for each factor was computed. Finally,we prepared a gully hazard zonation map and watershed model. The results of this investigation showed that marl silt and old Makhroot Afkana (100%) and land type Tapa Mahoor (57%) are effected by gully erosion. In the investigated area, this study showed that the majority of gully erosion influenced:i) land that had a slope of 5%-20%(which consisted of approximately 92% of the entire land area)ii) land that had a southern slope (82%) and iii) poorly covered range land (100%). The analytical hierarchy method is a suitable model for determining gully erosion susceptibility in the Aliabad catchment.
خلاصه ماشینی:
Keywords: Gully erosion, Modeling, Aliabad watershed, Geomophology, Analytical hierarchy method ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 1- Soil conservation and watershed management research institute مقدمه يکي از انواع فرسايش آبي که باعث تخريب اراضي ، از بين رفتن خاک و جابجايي حجم قابل توجهي از رسـوبات در حوزه هاي آبخيز مي گردد فرسايش خندقي مي باشد.
در بررسي مشکلات و تأثيرات فرسايش خندقي در طول رودخانه اتبره سودان واقع در محيط هاي خشک و نيمه خشک به اين نتيجه رسـيده اند کـه از بـين رفتن پوشش گياهي به دليل گسترش زمينهاي کشاورزي آبي ، خاک سـطحي منطقـه را در معـرض فرسـايش آبـي تشديد شونده قرار داده است و با سرعت تخريب فعلي مواد حمل شده توسط رواناب به رودخانه اتبره ، سد خشم الجيرا را به پر شدن تهديد مي نمايد ( فضول و همکاران به نقل از دانائيان ، ١٣٨٤).
جدول (٣): توزيع طبقات سنگ شناسي و ميزان مساحت خندقي شده در حوزه علي آباد (به تصوير صفحه مراجعه شود) منابع و قابليت اراضي بررسي ارتباط منابع و قابليت اراضي با مناطق تحت تأثير فرسايش خندقي نشان مي دهد کـه حـدود ٥٧ درصـد از خندقها در واحد اراضي تپه هاي کم ارتفاع بريـده بريـده و فرسـايش يافتـه متشـکل از مارنهـاي گچـي ، نمکـي و آهکي (٢,٤) و حدود ٢٦ درصد از خندقها در فلاتها و مخروط افکنه هاي قديمي (واحد اراضي ٣,٣) واقع شـده اند.