چکیده:
یکی از موضوعات مورد توجه ائمه (ع) به تبعیت از نوع رویکرد قرآنی و به دلیل انحرافات به وجود آمده پس از رحلت پیامبر (ص)، مباحث اعتقادی به ویژه توحید و مسائل مرتبط با آن بوده است. در این پژوهش تلاش شده است با روش تحلیل محتوای کمی کیفی، روایات امام رضا (ع) در موضوع توحید از کتاب عیون بررسی شود تا آشکار گردد جهتگیری امام (ع) در پاسخ به سوالات توحیدی مبتنی بر چه اصولی بوده و در تبیین و اثبات توحید چه مسیری را پیموده است. نتایج این پژوهش نشان میدهد که امام (ع) همزمان با تشویق افراد به شناخت خداوند و تبیین امکان، اهمیت، ابزارها، عوامل و مبنای اصلی شناخت، با دو جهتگیری مهم به تبیین توحید میپردازد: 1. معرفی صفات نقص در انسان و نفی آن از خداوند متعال که در این بخش تمرکز امام (ع) بر نفی تجسیم و رویت خداوند و جبر و تفویض است. 2. معرفی اسماء الهی و تفاوت آن با صفات کمالی در انسان و در این بخش امام (ع) ضمن معرفی اسماء الله و تبیین آن، سه ویژگی علم، اراده و قدرت دربارۀ خداوند متعال را مورد تاکید و تبیین خود قرار داده است.
One of the topics considered by the Imams (as) due to the type of Quranic approach and due to the deviations that occurred after the demise of the Prophet (pbuh), was the doctrinal issues, especially monotheism and related issues. In this research, an attempt has been made to study the narrations of Imam Rida (as) on the subject of monotheism from the book Uyun by the method of quantitative-qualitative content analysis in order to clarify what principles Imam (as) has relied on in answering monotheistic questions and what path he has taken in explaining and proving monotheism. The results of this study show that Imam (as) at the same time encouraging people to know God and explaining the possibility, importance, tools, factors and the main basis of cognition, with two important orientations, explains monotheism: 1. Introducing the attributes of imperfection in human beings and denying it from God Almighty. In this section, Imam (as) focuses on denying the incarnation and vision of God and predestination. 2. Introducing the divine names and its difference with the attributes of perfection in human beings, in this section, Imam (as) while introducing the names of God and explaining it, has emphasized and explained the three characteristics of knowledge, will and power about God Almighty.
خلاصه ماشینی:
در پژوهـش حاضـر تـلاش شـده اسـت تـا بـا اسـتفاده از روش تحليـل محتـوا، تمامـي روايـات امـام رضـا اعـم از سـخنان ، خطبـه هـا، احتجاجـات و مناظـرات ايشـان اعـم از توحيـد ذاتي ، صفاتـي يـا افعالـي کدگـذاري و مقولـه بنـدي شـود تـا در نهايـت جهـت گيـري هـاي ايشـان در پاسـخگويي بـه سـوالات توحيـدي مطروحـه از جملـه تبييـن امـکان و ضـرورت شـناخت خداونـد و مبنـاي اصلـي در شـناخت ، تاکيـد بـر شـناخت صفـات نقـص در انسـان و نفـي آن از خداونـد متعـال و همچنيـن شـناخت اسـماء الهـي و تفـاوت آن بـا صفـات کمالـي انسـاني متناسـب بـا شـرايط اجتماعـي آن روز و ظهـور فرقـه هـاي انحرافـي در توحيـد آشـکار گـردد.
نمـودار شـماره (۱) ميلـه اي فراوانـي بيشـترين کلمـات اسـتفاده شـده در روايـات توحيـد بـه شـرح ذيـل اسـت : (به تصویر صفحه مراجعه شود) نمودار شماره (۱): فراواني کلمات روايات توحيد در کتاب عيون همـان گونـه کـه در نمـودار شـماره (۱) ملاحظـه مي شـود، کليـدواژه «اللـه » بـا ۳٦۰ بـار تکـرار و پـس از آن کليـدواژه مخلوقـات بـا ۲۷۰ بـار تکـرار بيشـترين فراوانـي را در روايـات توحيـد دارد و کليـدواژگان ديگـر بـا فاصلـه فراوانـي بسـيار از ايـن دو کليـدواژه قـرار دارنـد کـه نشـان دهنـده جهــت روايــات بــه ســمت تبييــن تفاوت هــاي کلــي و اساســي ميــان خالــق و مخلوقــات اســت .
در روايـت پانزدهـم شـيخ صـدوق از امـام رضـا بـا اسـناد بـه آبـاء و اجـداد طاهرينـش تـا امام حسـين ، خطبـه اي از حضـرت علـي در توحيـد نقـل ميکنـد کـه در چنديـن عبـارت از آن بـر عـدم امـکان شـناخت و ادراک ذات خداونـد متعـال ، عـدم توانايـي انسـان بـر تعييـن حـد، کيفيـت و شـکل و صـورت بـراي او، عـدم فهـم چگونگـي ازلـي بـودن و قدرتـش تاکيـد مـي ورزد.