چکیده:
مکتب جبل عامل یکی از مکاتب فقهی مهم تشیع میباشد که در فاصله قرون هشتم تا دهم هجری کانون و نقطه ثقل اندیشه دینی تشیع بوده است. در مکتب مذکور، فقه شیعه برای نخستین بار از سیطره تبویب و ساختار فقهی اهل سنت رها شده و به همین علت، همپای با فقیهی که پیش از این و از ابتدا نیز سیاسی بوده، خیز سیاسی شدن برداشته است. آمادگی سیاسی فقه شیعه در این دوره باعث شده تا دولت ممالیک و حاکمان متعصب سنّی آن نسبت بدان حساسیت مضاعفی پیدا کنند. این امر باعث شد تا محمد بن مکی، بنیانگذار مکتب جبل عامل را ـ که رویکردی مقارنهای و حتی تقیهای داشت ـ در ابتدا به حبس خانگی کشند و در نهایت، شهیدش کنند. وضعیت خاص منطقه جبل عامل که باعث شده بود تا در میانه قلمرو حکومت ممالیک قرار گیرد، مقتضی استفاده نوعی خاص از اعمال ولایت فقه، یعنی روش بهرهگیری از وکیل فقهی بود. این روش مستقیماً از سیره امامان هفتم تا یازدهم اتخاذ شده و امروزه یکی از مستندات نظریه وکالت فقیه میباشد. فقیهان مکتب جبل عامل، هرچند نتوانستند آرمانهای سیاسی خود را در آن دوره و در جبل عامل پیاده کنند، اما با مهاجرت به ایران در عهد صفوی، بسیاری از آن دغدغهها را در ایران عملی کردند.
تعد مدرسة جبل عامل واحدة من المدارس الفقهیة المهمة لدی الشیعة، حیث کانت فی الفترة بین القرنین الثامن والعاشر الهجریین تعتبر بمثابة مرکز الثقل والنشاط للفکر الدینی الشیعی. وقد امتاز فقه الشیعة فی هذه المدرسة بأ نه ولأول مرة قد خرج من سیطرة التبویب والهیکل الفقهی المعتمد لدی أهل السنة، وکان هذا - مقترنا بوجود ذلک الفقیه الذی لم یکن ومنذ بدایته بعیدا عن السیاسة - سببا فی تهیئته وتحفزه للتحول إلی فقه سیاسی. وقد أدی الاستعداد السیاسی للفقه الشیعی فی ذلک العصر إلی اشتداد حساسیة دولة الممالیک وحکامها من متطرفی السنة تجاه ذلک. وکانت نتیجة ذلک أن أقدم هؤلاء الحکام علی فرض الإقامة المنزلیة الإجباریة علی محمد بن مکی مؤسس مدرسة جبل عامل - الذی کان یتبع أسلوب المقارنة، بل التقیة - ومن ثم علی قتله فی النهایة. وکان الوضع الخاص لمنطقة جبل عامل ووقوعها فی وسط حدود سلطة الممالیک یستدعی الاستفادة من نوع خاص من إعمال ولایة الفقه، ألا وهو أسلوب الاستفادة من الوکیل الفقهی. وهذا الأسلوب مستخلص بصورة مباشرة من سیرة الأئمة من السابع إلی الحادی عشر، وهو الیوم یعد واحدا من الأدلة التی تستند علیها نظریة وکالة الفقیه. ورغم أن فقهاء مدرسة جبل عامل لم یتمکنوا من تطبیق أهدافهم السیاسیة فی جبل عامل فی ذلک العصر، إلا أن هجرتهم إلی إیران فی العهد الصفوی کانت سببا فی نقل الکثیر من تلک الأهداف والآمال إلی أرض الواقع العملی.
Jabal Amel School is one of the important Shia jurisprudential schools, which
has been the center and focal point of Shia religious thought between the
eighth and tenth centuries AH. In the aforementioned school, Shia
jurisprudence was freed from the domination of Sunni jurisprudence and
jurisprudential structure for the first time, and for this reason, along with the
jurist who was political before and from the beginning, it has become
politicized. The political readiness of Shia jurisprudence during this period
made the Mamluk government and its Sunni fanatical rulers doubly sensitive
to it. This led to Muhammad ibn Makki, the founder of the Jabal Amel school,
who had a contemporary and even Taqiyah approach (an approach in which
you hide your religious belief), being first placed under house arrest and
eventually martyred.The special situation of Jabal Amel region, which had
caused it to be in the middle of the territory of the Mamluk government, is
appropriate for the use of a special kind of Wilayat Faqih practice, i.e. the
method that used a jurisprudential advocate. This method has been adopted
directly from the sira (lifestyle) of the seventh to eleventh Shia Imams and
today is one of the evidence for the theory of Guardianship of the Islamic
Jurist. Although the jurists of the Jabal Amel School were unable to pursue
their political objectives at the time and in Jabal Amel, they resolved many of
those concerns in Iran by migrating to Iran during the Safavid era.