چکیده:
امراء محلی، دیوانیان، مستوفیان و کاتبان در ایرانِ دورۀ اسلامی نقش مهمی در نگهداری از میراث، سنتها، فرهنگ و اندیشههای ایرانی بر عهده داشتهاند. این طبقه که معمولا به عنوان دیوانیان شناخته میشوند، نقش واسط میان شاهان با بدنۀ جامعه را برعهده داشتهاند و اندیشۀ آنها به عنوان اندیشۀ ایرانشهری شهرت یافته است. در دورۀ صفویه طبقۀ دیوانیان و اهل قلم با عنوان تاجیکیه و ایرانی شهرت دارند و ایرانی بودن آنها به اعتبار فارسیزبانی، نسب و زادبوم و حمایت از فرهنگ ایرانی است. سلوک و مشی طبقۀ تاجیکیه و اهل قلم، حریت و آزادگی، شادخواری، باطنیگرایی و اتصاف به کمالات اخلاقی است که مجموعا با عنوان «وسعت مشرب» در آثار ادبی و تاریخی صفوی شناخته شده است. در این جستار سازههای مهم گفتمان وسعت مشرب را بیان نموده، بنیادهای ایرانی آن را واکاوی کردهایم و با بازنگری در باورها و رفتارهای کارگزاران تاجیک دولت صفوی گفتمان وسعت مشرب را در سلوک آنها بازیابی کردهایم.
Local rulers, clerks, mystics, and scribes in Islamic Iran played an important role in preserving the Iranian heritage, traditions, culture, and ideas. This class, commonly known as the Diwans, played the role of mediator between the kings and the body politic, and their idea became known as the Iranshahri idea. In the Safavid period, the Diwanis and writers were known as Tajiks and Iranians, and their Iranianness was due to their Persian-language, lineage, and support for Iranian culture. The behavior of the Tajik class and writers is freedom and liberty, happiness, esotericism, and the pursuit of moral perfection, collectively known as the "mixed breadth" in Safavid literary and historical works. In this article, we have expressed the important structures of the Musharraf breadth discourse, analyzed its Iranian foundations, and by reviewing the beliefs and behaviors of the Tajik agents of the Safavid government, we have restored the Mashregh breadth discourse in their behavior.
خلاصه ماشینی:
وسعت مشرب : مشي کارگزاران تاجيکيه عصر صفوي ١ فاطمه رضوي چکيده امراء محلي، ديواني-ان ، مس--توفي-ان و ک-ات-بان در ايران دورٔە اس--لامي نقش مهمي در نگه-داري از ميراث ، س-نت ها، فرهنگ و انديش-ه هاي ايراني بر عهده داش-ته اند.
براي شناسايي کارگزاران ايراني وسيع مشرب اين نکته را مد نظر قرار داديم که يکي از شيوه هاي مهم در شکل گيري هويت و فرهنگ ، ايجاد مرز بين خود و ديگري است .
در اين بين لذت طلبي خصوصا ميخواري که وسيع مشربان نيز بر آن تاکيد دارند، در دورٔە اسلامي به عنوان سلوک ايراني شناخته شده است .
گيلان روزگار وي مقصد بسياري از رجال دانش و ادب مطرود از دربار طهماسب بود؛ از جمله وسيع مشربان آزادانديشي همچون حکيم کمال الدين حسين و ميرزا محمد شيرازي، طبيبان شاه طهماسب که به دليل شرب خمر و تجويز شراب از دربار طرد شدند به دربار خان احمد گيلاني پناه آوردند (اسکندربيگ ، ۱۰۳۸: ج ۱/ ١ .
ميرزا طاهر وزير شاه عباس ثاني نيز به مشي حريت و آزادگي وسعت مشرب اعتقاد داشته است .