چکیده:
روانشناسی اسلامی، بهعنوان یک «مکتب»، شاخهای معرفتی است که به توصیف، تبیین، پیشبینی، و کنترل رفتار و فرایندهای ذهنی انسان بهعنوان مخلوق الهی در ابعاد جسمانی، روانی، اجتماعی، اخلاقی، و معنوی، و با استفاده از منابع و روشهای تجربی، عقلی، و وحیانی میپردازد. گرچه روانشناسی اسلامی از یافتههای سایر مکاتب روانشناختی معاصر، به نحو مقتضی، استفاده میکند، اما برای توصیف، تبیین، پیشبینی، و توضیح مباحث کلیدی نیازمند نظامی است که بر مبنای اسلام یا برخاسته از اسلام باشد. از جمله سرفصلهای اصلی روانشناسی، بحث آسیبشناسی روانی (روانشناسی نابهنجاری) است. پژوهش حاضر، با هدف تدوین یک نظریه اسلامی پیرامون مبحث آسیبشناسی روانی، با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، و با محور قرار دادن نامه امام هادی-علیهالسلام- به مردم اهواز در تبیین مسائل مربوط به جبر و تفویض و اختیار، الگویی نظری را برای آسیبهای روانی پیشنهاد میدهد. در این الگوی نظری، آسیبهای روانی در سه دسته «ابتلائات (آسیبهای مربوط به صحّت خلقت»، «بیماریهای روانی ناشی از سوءاختیار فرد»، و «آسیبهای محیطی-اجتماعی» قرار میگیرد. ابتلائات خود به دستههایی از قبیل ابتلاء در کمال خَلق، ابتلاء در کمال حواس، ابتلاء در ثبات عقل، ابتلاء در تمییز، و ابتلاء در نطق و بیان تقسیمبندی میشوند. بیماریهای ناشی از سوءاختیار فرد نیز به بیماریهای اعتقادی، بیماریهای اخلاقی، مشکلات رفتاری، بیماریهای قلب، و بیماریهای ناشی از عدم تعقل (جنود جهل) تقسیم میشوند. آسیبهای محیطی-اجتماعی نیز شامل آسیبهای روانی ناشی از سوءتربیت والدین (یا مراقبان)، آسیبهای ناشی از حکومتهای ظالم و فاسد و جوامع نامناسب، و آسیب-های ناشی از همنشینان بد و دوستان نامناسب میشوند. در قسمت بحث و نتیجهگیری، تلویحات الگوی نظری پیشنهادی مورد بررسی قرار گرفتهاند.