چکیده:
شناخت تلاشهای اندیشمندان در رشتههای مختلف، نقش بهسزایی در رشد، شکوفایی و کشف مسائل نو در آن علوم ایفا میکند. یکی از اندیشمندان مسلمان که تاثیرات مهمی در عصرش ایفا نمود، ملا محمدکاظم هزارجریبی استرآبادی است. وی از فعالترین دانشمندان در عرصه تالیف و نگارش در موضوعهای متنوع دینی بهویژه در علوم اعتقادی در اواخر دوره زند و اوایل قاجار است. این نوشتار با استفاده از منابع کتابخانهای و مراجعه به نسخ خطی متعدد با روش توصیفی ـ تحلیلی به کیفیت استدلال و استشهاد ملا هزارجریبی بر گزارههای دینی و چگونگی پاسخ به شبهات خواهد پرداخت.
براساس یافتههای این پژوهش ایشان کوشید تا در فعالیتهای علمی خود با توجه به وابستگی، عشق و ارادت به ائمه معصومان (ع) به مطالعههای پردامنه و عمیق در گزارههای دینی پرداخته و بر آن بود تا با نگارشی روان، به هجمههای مخالفان پاسخ دهد. روشهایی که وی در استدلال، استشهاد و دفاع از گزارههای دینی انجام میداد که مهمترین آنها عبارتند از: استناد به برخی روایات مرتبط، استناد به ادعیه و زیارات، استناد به آراء مجتهدان، اعتماد بر نقلهای تاریخی و مسموعات. نقدهایی به شیوه استدلالورزی هزارجریبی وارد است؛ همچون تاویل نکردن عبارات عرفا و شعرا و جمود بر ظاهر سخنان آنها، استفاده
نکردن از قیاس شعری در قانعکردن خوانندگان، استفاده از شیوه غیرعلمی دشنام و ناسزاگویی نسبت به مخالفان.
Understanding the efforts of thinkers in different fields plays an important role in the
growth, flourishing and discovery of new issues in those sciences. One of the Muslim
thinkers who played important influences in his time is Mullah Mohammad Kazim Hizar
Jaribi Astarabadi. He is one of the most active scholars in the field of writing on various
religious subjects, especially in theology in the late Zand and early Qajar periods. Using
library resources and referring to various manuscripts in a descriptive-analytical method,
this research will deal with the quality of the late Hezar Jaribi’s argument and testimony on
religious propositions and how to respond to doubts.
According to findings, he tried to study extensively and deeply in religious propositions
due to his attachment, love and devotion to the Imams of the Infallibles (PBUH) and also tried
to write fluently and Respond to opposition attacks. The methods that he used in arguing,
martyring and defending religious propositions, the most important of which are: quoting
some related narrations, quoting prayers and pilgrimages, quoting the opinions of mujtahids,
trusting in historical narrations and hearings. There are some criticisms to his method Such
as: he did not interpret the expressions of mystics and poets and was prejudiced against the
appearance of their words, he did not use the poetic analogy to convince readers, and he used
unscientific methods of insulting and slandering against opponents.
خلاصه ماشینی:
ب. برای اثبات گزارهها، بهصورت خشک و خالی روایات را بیان نمیکند بلکه گاهی از اصطلاحاتِ «متواتر»، «صحیح»، «حسن»، «معتبر»، «حسن کالصحیح»، «آیات متکاثره»، «خبر مشهور»، «احادیث بسیار»، «اخبار کثیره»، «اطلاق حدیث»، «معارض اخبار»، «اخبار آحاد»، «درایت»، «قطع»، «ظن»، «حدیث مجمل»، و «سند معتبر» (همو، نسخه خطی کاشفالعدل، کتابخانه طبسی امام رضا (ع)، شماره بازیابی: 9/600)، «مقطوعه» (همو، مجموعه آثار محمدکاظم هزارجریبی: کاشف العدل اقناعیّه برهانیّه: ص 66) استفاده میکند تا درجه اعتبار استدلالش را ارتقا دهد.
وی در اواخر رساله جدلیه ضمنِ بیان اوصاف و ویژگیهای علامه بحرالعلوم، از برخی از امور خارقالعاده درباره وی گزارش کرده است: «و آنچه بعضی از اصدقا نقل میکنند، گشوده شدن درِ صحن و درِ روضه حضرت امیرمؤمنان (ع) برای جناب سید محمدمهدی رضواناللّهعلیه و دیدن او امام (ع) را، هرچند که نزد بنده درست ثابت نشده است، ولیکن از چنین بزرگواری این امر دور نیست و اللّه العالم بالحقّ و الصّواب» (هزارجریبی، نسخه خطی جدلیه: شماره نسخه: ۱۴۶۲۸-5).
- تأویل دوم هزارجریبی از حدیث منسوب به حضرت علی (ع): «و معنی دیگر چنانکه در احادیث وارد شده است آنست که دل دوستان ما را بهسبب دوستی ما زنده و نورانی میگرداند و دل دشمنان ما را بهسبب عداوت و دشمنی ما به کفر و نفاق میمیراند و تیره و تاریک میگرداند؛ نه آنکه این کارهای خدا را آن حضرت کرده باشد یا کند (نسخه خطی رافعه التوهم، قم، کتابخانه طبسی (امام رضا (ع))، شماره بازیابی: 7/307).