چکیده:
«شهید عبدالعلی مزاری» (1326- 1373) نامآشنا و مرام معروف در سده اخیر تاریخ مبارزات عدالت طلبانه ملّی و به ویژه شیعیان و قوم هزاره افغانستان است. «مزاری» به رغم آن که آماج روایت های غالیانه و معاندانه گشته امّا شأن بالا وپر اهمیّت او از تاریکی این دستبردهای انحرافی رهیده و واقعیت ایده و رفتار او امروزه الهام بخش جنبش های عدالت خواهی ملّی و قومی شده است. «مزاری» تحت خواسته بنیادین «اصلاح وتحوّل»، 1) هم متأثّر از نیازها و شرایط اضطراریّ هزاره ها و نیز موقعیت حقوقی و وظیفه قانونی خود به عنوان دبیر یک حزب هزارگی و رهبر یک ملّیت محروم، خواسته های قومی نظیر همبستگی، اقتدار، استقلال، منفعت طلبی، مشارکت در تصمیم گیری، دوستی با اقوام دیگر، محرومیت زدائی، تزریق اعتماد به نفس وخود باوری وتثبیت هویت برای هزاره ها را داشته و با راهبرد های خاص قومی، پی گیر آن ها بود 2) و هم مطابق اقتضائات و شرایط وخیم و متحیّر ملّی، خواسته های فراگیر ملّی همچون عمومی کردن عدالت، ملّی کردن حکومت، اسلامی کردن سیاست، اصلاح فرهنگ طبقاتی، برابری وبرادری، حفظ هویت ملّی براساس منفعت و هویت ملّی، استقلال، صلح، وحدت ارضی، عدالت اداری و توزیعی را با راهبردهای مختص ملّی، دنبال می کرد.
قلم حاضر به هدف درک و به دست دادن مقاصد و راهکار های «شهید مزاری» برای حلّ منازعه دوام دار و پر دامنه افغانستان، سعی برآن نموده است تا خواسته های «شهید وحدت ملّی» را ابتدا از منبع کلام ورفتار او به دست آورده وراهبردهای او را برای تحقق این مطالبات، بازشناخته و سپس میزان تحقق یافته های این تکاپوی ارزنده ملّی و ملّیتی را بررسیده و تعیین کند؛ نتیجه حاصل آن است که خواسته های قومی شهید مزاری، محقّق شده اند هرچند هیچ تضمینی جز مواظبت، بیداری دایمی وعدم غفلت، برای ماندگاری این یافته ها نیست. امّا خواسته های ملّی او همچنان به دلیل فراهم نبودن امکانات اجتماعی و تاریخی افغانستان و تفکّر تبعیض و طمع هنوز برآورده نشده اند.
خلاصه ماشینی:
«مـزاري» تحت خواسته بنيادين «اصلاح وتحول »، ١) هم متأثر از نيازها و شـرايط اضـطراري هزاره ها و نيز موقعيت حقوقي و وظيفه قانوني خود بـه عنـوان دبيـر يـک حـزب هزارگي و رهبر يک مليت محروم ، خواسته هـاي قـومي نظيـر همبسـتگي، اقتـدار، استقلال ، منفعت طلبي، مشارکت در تصميم گيري، دوستي با اقوام ديگر، محروميت زدائي، تزريق اعتماد به نفس وخود باوري وتثبيت هويت براي هزاره ها را داشته و با راهبرد هاي خاص قومي، پي گير آن ها بود ٢) و هم مطابق اقتضائات و شـرايط وخيم و متحير ملي، خواسته هاي فراگير ملي همچون عمومي کردن عـدالت ، ملـي کردن حکومت ، اسلامي کردن سياست ، اصلاح فرهنگ طبقاتي، برابـري وبـرادري، حفظ هويت ملي براساس منفعت و هويت ملي، استقلال ، صـلح ، وحـدت ارضـي، عدالت اداري و توزيعي را با راهبردهاي مختص ملي، دنبال مي کرد.
خواسته هاي مليتي - قومي متأثر از شرايط نا به هنجار و دشوار هزاره ها که سابقه فقر اقتصـادي، انـزواي سياسي، احساس حقارت رواني، نبود رابطه متعادل با ساير اقوام ، دوري از سمت ها و مناصب ، مديريت و تصميم گيري با هويت و مذهب انکار شده ، دچار محروميـت تاريخي و نفاق و چنددستگيهاي حزبي را با خود داشـتند، خواسـته هـاي جنـبش عدالت خواهان شهيد مزاري به عنوان پيشواي اين جماعت محروم و ستم ديده را بر محور خواسته بنيادين «اصلاح و تحول » ميتوان در اهداف و مقاصد زير دسته بندي نمود: ١.