چکیده:
در طول تاریخ عالم مثال و برزخ مخالفان و موافقان سرسختی داشته است. ملاصدرا براساس مبانی حکمت متعالیه از جمله اصالت وجود، تشکیک وجود، حرکت جوهری، نقش و فاعلیت نفس و تجرد خیال، عالم مثال و برزخ را تبیین نموده است. در مقابل مرحوم مجلسی سخنی از عالم مثال به میان نیاورده است و فقط با تکیه بر ادلهی نقلی به اثبات و بیان ویژگیهای برزخ پرداخته است. در این مقاله به ارزیابی دو نظر، نقاط اشتراک و افتراق آنها پرداخته میشود و نگارنده نظریه ملاصدرا را پذیرفتنی مییابد و درستی آن را با برهان اثبات میکند.
خلاصه ماشینی:
او معتقـد اسـت کـه دارآخرت منحصر به عالم روح نيست ، بلکه مرتبه اي از عالم آخرت را عالم اجساد و اجسام و سماوات و نفوس ارواح جسماني تشکيل ميدهد، بدين منظور ملاصدرا قوه خيال متصل وتجرد آن را مطرح واثبات کرده وازاين طريق توانسته است ، کيفيت عذاب قبـر وسـکرات موت را تبيين نمايد وعوالم برزخي در قوس صعود و نزول را اثبات کند، بـا اصـل حرکـت جوهري وتجرد خيال که از ابتکارات بارز اين فيلسوف است ، بسياري از مشکلات موجـود در باب معاد جسماني مرتفع شده است .
وي درباره ي انسان که داراي قدرتي است که مثل را ايجاد ميکند مينويسد: «چون نفس انسـاني از خداونـد نشـأت گرفتـه و چون مثالي از جانب خداست و خليفه او اين قدرت بلکه بالاتر از آن که ايجاد در خـارج را نيز باشد داراست » (صدرالدين شيرازي، ١٣٨٣، ج ١، ص ٣١٤) و نفس را از سنخ ملکوت و عالم قدرت ميشمارد.
٣- ملاصدرا اثبات ميکند که هستي داراي نشئاتي است از جمله عالم عقل و مثال و ماده هم در قوس نزول و هم در قوس صعود، از نظر او ايـن عـوالم بـا يکـديگر متفـاوت هستند و ويژگيهاي خاص خود را دارند و با اين امر توانسته است معناي آيه انـا لله و انـا اليه راجعون را به زيبايي بيان کند.
الف ) علامه مجلسي سخني در رابطه با عالم مثال نزولي و اقسام آن ننموده اسـت و فقط عالم برزخ پس از مرگ را بيان کرده است و بـه تبيـين ويژگـيهـاي آن بـر مبنـاي جسماني بودنش و ظواهر آيات و روايات پرداخته است .