خلاصه ماشینی:
"تکامل دانشها و پیدایی نحلههای مترقی فلسفی و فرقههای سیاسی پیشرو که در قالب و جامهء مذهبی در ایران قرون وسطا پدید آمدهاند،همانا به سبب گسترش شهرها و رشد نیروهای تولیدگر یعنی صنعتگران شهری و بالندگی بورژوازی(قرون وسطایی)بوده است،ما از نظریهء اندیشمند بزرگ اجتماعی اسلام«ابن خلدون مغربی»تنها به ذکر جملتی بسنده میکنیم،که در فصلی بهعنوان«در اینکه دانشها در جایی فزونی مییابد که عمران توسعه پذیرد و حضارت به عظمت و بزرگی نائل آید»گوید: «زیرا تعلیم دانش چنانکه یاد کردیم از جملهء صنایع است و ما در فصول پیش متذکر شدیم که صنایع تنها در شهرهای بزرگ فزونی مییابد و به نسبت بیش و کمی عمران و میزان حضارت و وسایل تجمل و ناز و نعمت در آنها ترقی میکند و افزایش مییابد،زیرا صنعت امری زاید بر معاش است ازاینرو هرگاه کسانی که به کار عمران و آبادانی میپردازند علاوه بر کارهای مخصوص تهیهء معاش فرصتهای بیشتری به دست آورند،آن وقت به کارهایی برتر از امر معاش سرگرم میشوند از قبیل تصرف در خاصیت انسان که عبارت از دانشها و صنایع است و کسی که در دهکدهها و شهرهای نامتمدن پرورش یابد و بخواهد به فطرت خود(و بیوسایل لازم)به کسب دانش همت گمارد در پیرامون خویش روش تعلیمی که جنبهء هنری و فنی داشته باشد نخواهد یافت،زیرا بادیهنشینان چنانکه یاد کردیم فاقد صنعت و هنر میباشند و چنین کسی ناچار باید در طلب دانش به شهرهای بزرگ که دانش و هنر در آنها انتشار دارد مسافرت کند همچنانکه بادیهنشینان برای آموختن صنایع به شهر میروند."