چکیده:
خسرو و شیرین نظامی گنجوی برای آموزش اخلاق سروده نشده است؛ اما مسئلة «اخلاق» در رفتار شخصیتهای داستانهای غنایی این اثر ویژگیهای منحصربهفردی مییابد؛ زیرا در تنگنای روابط عاطفی و گاهی بیرون از اختیار و ارادة عاشقانه، جایگاه اخلاق و کنشگر آن در موقعیت نامتعارف قرار دارد. آثار نظامی از دیدگاه تربیتی و اخلاقی بررسی شده است؛ اما در این مقاله رفتار اخلاقی اشخاص منظومه در چارچوب یک نظریة علمی تحلیل میشود. تئوری رشد اخلاقی لارنس کلبرگ ازجمله رویکردهای روانشناسانه و شناختگرایانه به مسئلة اخلاق است که پژوهشهای مختلفی بر مبنای آن انجام شده است. هدف اصلی این پژوهش نیز کاربرد نظریة رشد اخلاقی کلبرگ در رفتار شخصیتهای داستان خسرو و شیرین و پاسخ به این پرسش است که «آیا درجات اخلاقی اشخاص داستان یادشده را میتوان با مراحل رشد اخلاقی کلبرگ تفسیر و تحلیل کرد؟». با بررسی این موضوع بهروش توصیفی ـ تحلیلی در داستان خسرو و شیرین، شش گروه یا مؤلفة اخلاقی مهم مربوط به رفتار شخصیتهای داستان شناسایی شده است. هریک از آن مؤلفهها، کنشهای متعددی را شامل میشود. هر کنش بر انگیزه یا استدلال خاصی استوار است که در تبیین تئوری کلبرگ نیز دیده میشود.
خلاصه ماشینی:
هدف اصلي اين پژوهش نيز کـاربرد نظريـۀ رشـد اخلاقـي کلبـرگ در رفتار شخصيت هاي داستان خسرو و شيرين و پاسخ به اين پرسش است که «آيا درجـات اخلاقي اشخاص داستان يادشده را مي توان با مراحل رشد اخلاقي کلبرگ تفسير و تحليل کرد؟».
هدف اين پژوهش بررسي امکان تحليـل رفتـار اشخاص داستان خسرو و شيرين در چارچوب نظريۀ رشد اخلاقي کلبرگ و پاسخ بـه ايـن پرسش است که «هريک از رفتارهاي اخلاقي شخصيت هـاي داسـتان خسـرو و شـيرين بـا کدام مراحل رشد اخلاقي نظريۀ کلبرگ مطابقت دارد؟».
در نخستين رويارويي، وقتي شيرين ، بدون پوشش ، از چشمه بيرون مي آيد، خسرو بـا برگرداندن چشم از او، مي کوشد او را از خجلت و نگراني برهاند: زبــون گيــري نکــرد آن شــير نخجيــر که نبـود شـير صـيدافکن زبـون گيـر به صبري کـآورد فرهنـگ در جـوش نشــاند آن آتــش جوشــنده را جــوش جوانمردي خـوش آمـد را ادب کـرد نظرگــاهش دگرجــايي طلــب کــرد (نظامي، ١٣٧٦: ١٢٦٧-١٢٧١) انگيزة خسرو در اين جوانمردي، درصـورتي کـه بـراي بـه دسـت آوردن دل شـيرين ، خوب بودن در نظر او و کسب تأييد وي باشد، با اصل مرحلۀ سـوم (روابـط بـين فـردي خوب ) از مراحل رشد اخلاقي کلبرگ مناسبت دارد؛ اما بنابر توصيف نظامي ، ايـن رفتـار او جوانمردانه است .