چکیده:
پژوهش حاضر با هدف ساخت و اعتباریابی پرسشنامه سنجش مرزهای روانشناختی خانواده [1](H.FBQ) براساس قرآن کریم انجام شد. مرزهای خانواده به روش اجتهاد دینی−روانشناختی از آیات قرآن کریم و روایات تفسیری ذیل آنها استخراج و ارائه گردید. الگوی نهایی شامل 5 مرز مرتبه اول، 15 مرز مرتبه دوم و 64 مرز مرتبه سوم است. براساس مرزهای استخراجشده، پرسشنامه طراحی شد. روایی محتوایی گویهها را کارشناسان براساس CVI و CVR تایید کردند و پایایی پرسشنامه با استفاده از آلفای کرونباخ محاسبه شد. پایایی کل پرسشنامه 975/0، مرزهای عام 884/0، مرزهای زوجینی 92/0، مرزهای والدینی 925/0، مرزهای برادران−خواهران 789/0 و مرزهای بیرونی 761/0 بود. پرسشنامه در نمونه 600 نفری از خانوادههای شهر قم اجرا شد. نتایج تحلیل عاملی بیانگر تأیید رواییسازه برای پنج عامل (مرز) زیربنایی و 164 گویه برای سنجش آنها بود. نتایج مقایسه مرزها بین خانوادههای معمولی و خانوادههای در معرض طلاق، مؤید رواییسازه و قدرت تفکیک پرسشنامه بین خانوادههای بهنجار و نابهنجار است. بررسی ویژگیهای روانسنجی پرسشنامه مرزهای خانواده نشان داد که پرسشنامه 164 گویهای از روایی و پایایی مطلوب برخوردار است.
This study aims to construct and validate a questionnaire to assess the psychological boundaries of the family based on the Holy Quran. The boundaries of the family were extracted and presented from the verses of the Holy Quran and the interpretive narrations below them by the method of religious-psychological ijtihad. The final pattern includes 5 first-order boundaries, 15 second-order boundaries, and 64 third-order boundaries. A questionnaire was designed based on the extracted boundaries. The content validity of the items was confirmed by experts based on CVI and CVR. the reliability of the questionnaire were calculated using Cronbach's alpha. The total reliability of the questionnaire was 0.975, general boundaries, 0.884, spousal boundaries, 0.92, parental boundaries, 0.925, sibling boundaries, 0.789 and external boundaries 0.761. The questionnaire was administered to a sample of 600 families with children. The results of factor analysis showed that the validity of the structure was confirmed for five underlying factors (boundaries) and 164 items for their measurement. The results of comparing the boundaries between normal and on the verge of divorce families confirm the structural validity and the resolution of the questionnaire between normal and abnormal families. The psychometric properties of the Family Boundaries Questionnaire showed; the 164-item questionnaire has good validity and reliability.
خلاصه ماشینی:
بر همین اساس در اصل وجود زیرمنظومههای سهگانه در خانواده بین دو رویکرد ساختنگر و قرآنی تفاوتی وجود ندارد، اما در مورد انواع خانواده، زیرمنظومههای فرعی، اعضای طولی و عرضی خانواده، اعضای زیرمنظومهها، حقوق و تکالیف و روابط میان آنان و همچنین در محتوای مرزها تفاوتهایی وجود دارد که پایه تبیین و ترسیم مرزهای خانواده از نگاه قرآن کریم و ساخت پرسشنامه سنجش آن است.
براساس تحلیل محتوای آیات قرآن کریم، آن بخش از آموزههای اسلامی میتوان مرزهای خانواده دانست که با هدف نظاممندی شناختها، هیجانها و رفتارهای انسان در حیطه خانواده، اعضا و زیرمنظومههای آن و برقراری روابط مطلوب و کمالزای درونی و بیرونی خانواده بیان شده است و دارای کارکرد مرزی میباشد؛ از جمله وجود مرزهای فیزیکی و روانی بین والدین و فرزندان، دخالت نکردن فرزندان در زیرمنظومه والدین، عدم ورود والدین در زیرمنظومه فرزندان ازدواج کرده و کسب اجازه برای ورود به حریم فیزیکی و روانی یکدیگر.
در نهایت میتوان گفت مراد از مرزهای قرآنی خانواده، تمام آموزههای اعتقادی، رفتاری و اخلاقی الزامی و غیرالزامی است که در قرآن کریم با هدف تعیین گستره، کمیت و کیفیت تعاملات اعضای خانواده با یکدیگر و با بیرون از خود بیان شده است (هوشیاری و همکاران، 1399، ص280).
هدف پژوهش حاضر معرفی پرسشنامه سنجش مرزهای خانواده میباشد که مبانی نظری آن براساس آموزههای اسلامی تدوین شده است.
بر این اساس مرزهای عام خانواده قوانینی است که تعاملات درونی و بیرونی خانواده، اعضا و زیرمنظومههای آن را در مسیر دستیابی به آن اهداف قرار میدهد.
(1980), Family therapy techniques, Iran, Roshd.