چکیده:
در این مقاله با دستهبندی شیوههای ارجاعدهی ملاصدرا، شواهدی از مشابهت عبارات وی با آثار دیگران آورده شده است که باعث مطرح شدن اتهام انتحال (سرقت علمی) به وی شده است. در این پژوهش کوشش شده است تا علل وقوع این اتفاق در آثار وی تبیین گردد. بدینمنظور با روش تحلیلی ـ تاریخی، هفده تبیین مختلف در مورد علت اقتباس ملاصدرا از عبارات دیگران مطرح شده و مورد ارزیابی قرار گرفتهاند و نشان داده شده است که برخی از این تبیینها پذیرفتنی نیستند. در ادامه، تبیینهای قابل پذیرش به دو دستۀ تبیینهای خاص و عام تقسیم شدهاند. تبیینهای خاص عبارتاند از: تلاش برای تألیف کتابی جامع؛ انتقال نظریات اهل سنت به کتابهای شیعیان؛ استفاده از مطالب دیگران جهت تبرک؛ تضمین و اقتباس عبارات مشهور. همچنین تبیینهای عام عبارتاند از: رایج بودن نقل بدون مأخذ در متون فلسفی؛ نگاه ابزاری به حکمت نظری؛ اقتضای حفظ جنبۀ تعلیمی در بیان مباحث؛ تأیید نظرات خود از طریق ذکر سخنان دیگران؛ پرهیز از عبارتپردازی مجدد. بر این اساس، لزوماً تمامی عبارات موجود در آثار ملاصدرا به قلم خود وی نیستند و محققان باید در انتساب آنها، با دقت بیشتری اظهارنظر نمایند.
In this article, by categorizing the methods of referring Mulla Sadra, evidence of the similarity of his statements with the works of others has been shown, which has led to the accusation of piracy (plagiarism). An attempt has been made in this research to explain the causes of this event in his works. For this purpose, with the analytical-historical method, seventeen different explanations about the reason for adapting Mulla Sadra from the expressions of others have been proposed and evaluated and it has been shown that some of these explanations are not acceptable. Acceptable explanations were then divided into two categories of specific and general explanations. Specific explanations include: trying to write a comprehensive book, transmitting Sunni theories to Shiite books, and using other people’s contents to consecrate, guarantee, and adapt popular phrases. General explanations are also: the prevalence of unsourced quotations in philosophical texts, the instrumental view of theoretical wisdom, the need to maintain the didactic aspect in the expression of topics, the confirmation of one’s own opinions by quoting others, and the avoidance of phrase reprocessing. Accordingly, not all expressions in Mulla Sadra’s works are necessarily his own, and researchers must be more careful in their attribution.
خلاصه ماشینی:
ب) دستۀ دیگر عباراتی هستند که گرچه ملاصدرا منابع آنها را مشخص نکرده است، اما میتوان در مجموع آثار ملاصدرا، مؤلف آن مطالب را یافت؛ برای مثال، وی در اسرار الآیات مطالبی را عیناً از رساله نیروزیۀ ابن سینا اقتباس کرده و منبع سخن خود را مشخص نکرده است (صدرالدین شیرازی، 1360الف: 56 ـ57؛ مقایسه کنید با: ابن سینا، 1326: 138ـ 139).
با مقایسه میان این اثر و جاوداننامۀ افضلالدین کاشانی میتوان دید که «این رساله با رسالۀ جاوداننامۀ بابا افضل از لحاظ محتوا و ابواب و فصول، تطابق کامل دارد» (همو، 1390: مقدمه یثربی، 35)؛ به نحوی که ویلیام چیتیک دربارۀ آن چنین مینویسد: ملاصدرا در تفسیر خود (صدرالدین شیرازی، 1366الف: 1/219) نیز مطلبی را از رساله نیروزیه ابن سینا (1326: 138) بدون ذکر مأخذ آورده است.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} بخش دیگری از عبارات مفاتیح الغیب هم با القسطاس المستقیم غزالی مشابهت دارد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} در شرح استاد جوادی آملی بر الاسفار نیز نمونههای فراوانی از این دست وجود دارند که به آنها با عباراتی مانند «علی وزان» و «علی محاذاة» اشاره، و منابع مورد استفادۀ ملاصدرا را ذکر میکند (جوادی آملی، 1375: 3/451، 515 و 7/117 و 8/5، 23، 307 و 9/235 و 523)؛ برای مثال: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} دانشپژوه در مقدمۀ کتاب الاقطاب القطبیه با اشاره به اینکه قاعدتاً ملاصدرا این کتاب را دیده است، مینویسد: «جای جای، به عباراتی از آن برمیخوریم که در آثار صدرا خواندهایم» 1 (اهری، 1358: مقدمه، 17).