چکیده:
بهطور سنّتی تصوّر بر این است که سازماندهی اجزاء در یک هجا و در میان هجاها از اصول رسایی پیروی میکند. عامل رسایی نهتنها در چینش واحدهای واجی در سطح هجا محدودیت ایجاد میکند، بلکه در حوزۀ واژه و در تعیین نوع توالیهای موجود در مرز هجاها نیز تأثیرگذار است. هدف از پژوهش حاضر بررسی میزان تخطّی خوشهها و توالیهای انسایشیها از اصل توالی رسایی است. بهمنظور پاسخ به این پرسش (15446) واژۀ مرکّب و مشتق - مرکّب برای بررسی توالی و (14336) واژۀ بسیط برای بررسی خوشه از فرهنگهای فارسی جمعآوری شده و اطّلاعات واجشناختی مربوط به هر واژه استخراج شده است. نتایج نشان میدهد که الف: بسامد انسایشیها بهمثابة عضو دوم در خوشه (7/5) برابر عضو اوّل و در توالی (3/2) برابر عضو اوّل است؛ ب: بسامد محدودۀ رسایی منفی در خوشه (82%) و در توالی (74%) است؛ همچنین میزان تخطّی از اصل توالی رسایی در خوشه (18%) و در توالی (26%) است؛ ج: همۀ موارد تخطّی از اصل توالی رسایی در خوشههای موجود در واژههای بسیط مربوط به وامواژهها است.
. Traditionally it is thought that the organization of components in a syllable and among syllables follows the sonority principles. The sonority factor not only restricts the ordering of phonological units at the syllable level, but also influences the word domain and determines the type of sequences present at the boundary of syllables. The purpose of this study is to investigate the rate of violation of affricate clusters and sequences through the sonority sequencing principle. In order to answer this question, (15446) compound and derivative-compound words for sequence and (14336) simplex words for cluster have been collected from Persian dictionaries and the phonological information related to each word was extracted. The results indicated that: A: The affricates frequency as a second member in the cluster is (5.7) times more than that of the first member and in the sequence is (2.3) times more than the first member. B: The frequency of negative sonority scope in the cluster is (82%) and in the sequence (74%). Also, the violation of the SSP in the cluster is (18%) and in the sequence (26%). C: All the violations of the SSP in clusters in the simplex words are related to the loan words. .
خلاصه ماشینی:
اصل توالی رسایی در خوشه های انسایشی در واژه های بسیط در مقایسه با توالیهای انسایشی در مرز ترکیب پگاه آریایی ١، عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا٢، ارسلان گلفام ٢، فردوس آقاگل زاده ٣ ١- دانشجوی دکتری زبان شناسی همگانی، دانشکدٔە علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس ، تهران ، ایران .
به منظور پاسخ به این پرسش (١٥٤٤٦) واژٔە مرکّب و مشتق - مرکّب برای بررسی توالی و (١٤٣٣٦) واژٔە بسـیط بـرای بررسـی خوشه از فرهنگ های فارسی جمع آوری شده و اطّلاعات واج شناختی مربوط به هر واژه استخراج شده است .
در پژوهش حاضر با اسـتفاده از داده هـای مربـوط بـه خوشـه هـای انسایشـی در واژه هـای بسـیط و توالیهای انسایشی در واژه های مرکّـب و مشـتق - مرکّـب در زبـان فارسـی بـه دنبـال پاسـخ گـویی بـه پرسش های زیر هستیم : ١- همخوان های انسایشی در کدام موقعیت از خوشه و توالی در مقایسـه بـاهـم 1 بسامد بیشتری دارند؟ ٢- همخوان های انسایشی در کدام یک از خوشه و تـوالی از اصـل تـوالی رسـایی بیشتر تخطّی میکنند؟ برخی از مهم ترین آثاری که به بررسی رفتار توزیعی واج های زبان فارسی پرداخته اند از ایـن قرارنـد: ثمره (١٣٧٨) در بحث پیرامون محدودیت های حاکم بر خوشه های همخوانی عنوان مـیکنـد کـه شـمار بالقؤّە خوشه های دوهمخوانی با توجّه به (٢٣) همخوان زبان فارسـی عبـارت انـد از: (٥٢٩ = ٢٣ × ٢٣).
بـا ایـن حال میزان تخطّی در خوشه های «انسایشی + همخوان گرفته » بیشتر است ؛ که البّته این تخطّی مربـوط بـه ورود وام واژه ها به زبان فارسی است ؛ در غیر این صورت در این نوع خوشـه هـا (١٠٠%) از اصـل تـوالی رسایی پیروی میشود.