چکیده:
پس از انقلاب اسلامی در چند برهه، چالش فکری دربارۀ موضوع عقلانیت برجسته شد، که برایناساس، امام خامنهای مفهوم عقلانیت را تبیین و بر آن تاکید کردند. هدف این پژوهش تبیین مفهوم عقلانیت اسلامی و مفهوم و مصادیق عقلانیت در وجوه سلبی و ایجابی از منظر امام خامنهای دام ظله است. روش تحقیق کیفی است، و تحقیق با شیوۀ تحلیل مضمون انجام شده است. محتوای تحلیلشده همۀ بیانات امام خامنهای دام ظله دربارۀ مقولۀ عقلانیت است. یافتهها نشان میدهد عقلانیت اسلامی به مفهوم عقل سلیم، تعالیمحور و توحیدمحور است، حوزۀ وسیعی دارد و در سه سطح عقلانیت بنیادین، ارزشی و ابزاری مطرح است. همچنین یافتههای تحقیق نشان میدهد که عقلانیت از نظر امام خامنهای دام ظله در وجوه ایجابی، به مفهوم محاسبۀ صحیح و کار سنجیدۀ مبتنی بر تعالیم اسلامی، انقلابی، عدالت، معنویت، بصیرت و دشمنشناسی، ارزشهای انسانی و اخلاقی، آرمانگرایی، واقعبینی و آیندهنگری است و در وجوه سلبی، ترس و انفعال، سازش، سیاسیکاری، محافظهکاری و کوتاه آمدن از آرمانها و ارزشها، تقلید کورکورانه، ایجاد وابستگی و اعتماد به دشمن خلاف عقلانیت است. نتایج تحقیق حاکی است که عقلانیت مد نظر امام خامنهای دام ظله عقلانیت متعالی و توحیدمحور اسلامی است و این عقلانیت مبتنی بر اخلاق، معنویت، آرمانگرایی و واقعبینی است.
At some point after the Islamic Revolution, an intellectual challenge on the subject of rationality was highlighted, based on which Imam Khamenei at various times explained the Islamic concept of rationality and insisted on it. The purpose of this study is to explain the concept of Islamic rationality and the concept and examples of rationality in negative and positive aspects from the perspective of Imam Khamenei. The research method is qualitative and has been done by the content analysis method. The content analyzed is all of Imam Khamenei's statements related to the category of rationality. Findings show that Islamic rationality in the sense of common sense is excellence-oriented and monotheistic. It has a wide scope and is presented in three levels of fundamental, value, and instrumental rationality. The research findings also show that rationality according to Imam Khamenei, in positive aspects, in the sense of correct calculation and analysis based on Islamic teachings, revolution, justice, spirituality, insight and hostility, human and moral values, idealism, reality Nose and foresight and in negative aspects, fear and passivity, compromise, politicking, conservatism and falling short of ideals and values, blindly imitating, creating dependence and trust in the enemy are against rationality. The results of the research show that Imam Khamenei's rationality is transcendent rationality and Islamic monotheism and this rationality is based on spirituality, idealism, and realism.
خلاصه ماشینی:
همچنين يافته هاي تحقيق نشان ميدهد که عقلانيت از نظر امام خامنه اي در وجوه ايجابي، به مفهوم محاســبۀ صــحيح و کار ســنجيدٔە مبتني بر تعاليم اسـلامي، انقلابي، عدالت ، معنويت ، بصـيرت و دشـمن شـناسـي، ارزش هاي انساني و اخلاقي، آرمان گرايي، واقع بيني و آينده نگري است و در وجوه ســلبي، ترس و انفعال ، ســازش ، ســياســيکاري، محافظه کاري و کوتاه آمدن از آرمان ها و ارزش ها، تقليد کورکورانه ، ايجاد وابســتگي و اعتماد به دشــمن خلاف عقلانيت است .
پس از انقلاب اسلامي در چند برهه ، چالش فکري دربارٔە موضوع عقلانيت برجسته شد که شامل چهار موج اصلي است : موج نخســت به چالش ميان جريان انقلابي و جريان ليبرال و در رأس آنها دولت موقت در ســال هاي نخســتين انقلاب اســلامي بازميگردد که عده اي ســعي داشــتند با قرار دادن عقلانيت در مقابل انقلابيگري، بدون در نظر گرفتن توطئۀ قدرت هاي بزرگ و در رأس آنها امريکا در کشور، سياست مماشات را به عنوان عنصر اصلي سياست عقلاني در پيش گيرند؛ موج دوم مربوط به دهۀ هفتاد اســت که مفهوم عقلانيت با محتوايي غيربومي و غربي تعريف ، و چنين وانمود شد که اگر جمهوري اسلامي ايران ميخواهد در مسير عقلانيت گام بردارد، بايد خود را با دنياي غير خود (غرب ) تطبيق دهد.
مفهوم و مصاديق عقلانيت در وجوه ايجابي و سلبي از ديدگاه امام خامنه اي چيست ؟ يافته هاي تحقيق دربارٔە پرسش اول تحقيق ، يافته هاي حاصل از مطالعۀ متون مرتبط با موضوع که به برخي از آنها در مباني نظري پرداخته شد، نشان ميدهد عقلانيت اسلامي عقلانيتي توحيدي، معنوي و تعاليمحور است و جهت حرکتش به سمت خداست .