چکیده:
هر یک از آثار ادبی گویای این واقعیت هستند که هر پدیده، بنا بر جهان بینی و طرز تفکر پدید آورده اش، به جنبه ی خاصی از جریان های فردی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و ... در جامعه اشارات مستقیم یا غیرمستقیمی دارند. روشن است که تاثیر دیگران بر فرد مستلزم وجود روابط متقابل فرد با دیگران است؛ بنابراین، روان شناسی اجتماعی به عنوان علم مطالعة رفتار متقابل بین انسانها یا علم مطالعة انسانها شناخته می شود و شامل مولفه های بسیاری است ازجمله: همرنگی با جماعت (نفوذ اجتماعی)، پرخاشگری، کشش و جاذبه، متقاعدسازی، تقلید، پیشداوری و ... . آن چه در این پژوهش، مورد بررسی قرار می گیرد، سروده های پروین اعتصامی است که به روش توصیفی – تحلیلی از جنبه ی «پیشداوری» به عنوان یکی از مولفه های روان شناختی اجتماعی در شخصیت های مدنظر در سروده های وی به آن نگریسته و سپس تبیین و تحلیل می شود تا به این پرسش پاسخ داده شود که پروین نسبت به پیشداوری شخصیت ها در سروده هایش چه دید و نگرشی دارد؟ نتایج حاکی از آن است که پروین با دیدی انتقادی و کوبنده به پیشداوری افراد نظر می کند.
خلاصه ماشینی:
مکالمه ي نخ و سوزن در بيت زير ، در دو گروه سوزن و نخ ، فکر نادرست در ذهن يکي از طرفين به عنوان يک سنت غلط عجين شده که طرف مقابل در خور نکوهش است : در دست با تويي به نخي گفت سوزني کاي هرزه گرد بي سر و بي پا چه مي کني ما ميرويم تا که بدوزيم پاره اي هر جا که مي رسيم تو با ما چه ميکني خنديد نخ که ما همه جا با تو همرهيم بنگر به روز تجربه تنها چه ميکني هر پارگي به همت من مي شود درست پنهان چنين حکايت پيراچه ميکني (همان : ٩٠) اين داستان نيز مانند داستان پيشين پيشداوري تحت تاثير فکري سازي را نشان مي دهد، به ماجراي پيش داوري نامناسب زاغي نسبت به طاووس اشاره دارد که مي گويدکل طاووس ها زشت و خودنما هستند در ادامه طاووس به نقد سخنان بي منطق زاغ درمورد طاووس ها مي پردازد و او را محکوم مي کند، با نگاهي به سخنان طاووس ، در بيت اخر، متوجه تاکيد او بر «ما» ي جمعي نيز مي شويم که نشان از آن دارد که علاوه بر عنصر فکري سازي ، پيشداوري تحت تاثير عامل طبقه بندي اجتماعي نيز قرار گرفته است : زاغي به طرف باغ به طاووس طعنه زد کاين مرغ زشت روي چه خودخواه و خودنماست اين خط و خال را نتوان گفت دلکش است اين فريب و رنگ را نتوان گفت دلرباست پايش کج است و زشت از آن کج رود به راه دمش چو دم روبه و رنگش چو کهرباست (همان : ٥٧) طاووس خنده کرد که راي تو باطل است هرگز نگفته است بد انديش حرف راست (همان : ٥٨) ما زشت نيستيم تو صاحب نظر نه اي اين خرده گيري از نظر کوته شماست (همان : ٦٠) نمونه اي ديگر از پيش داوري ناشي از فکري سازي، در سخنان منطقي طاووس آمده که پيش داوري هاي شخص خود بين و احمق مي گويد.