چکیده:
از سدۀ سوم ق، به موازات شکل گیری سازمان ها و نظم اجتماعی، حسبه نویسی نیز در حال تکوین بود و تا سدۀ نهم ق با فراز و نشیبهایی تداوم یافت. عوامل متعددی همچون نگرانی از انحرافات، امربهمعروف و انتقال تجربه در نگارش این گونه منابع نقش داشته و از مؤلفههای مذهبی در قالب رویکردهای فقهی و مسائل محلی متأثر شده است. در پژوهش حاضر کوشش شده است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی و منابع کتابخانهای، علل نگارش، مؤلفههای تأثیرگذار و ویژگیهای حسبه نویسی تا سدۀ نهم ق بررسی و به این پرسش ها پاسخ داده شود: عوامل، زمینهها و مؤلفههای مؤثر بر تکوین و تداوم حسبه نویسی در تمدن اسلامی چه بود؟ علل چندی مانند رونق شهرنشینی و پیچیدگی روابط اجتماعی، نگرانی های دینی و انتقال تجربه، زمینۀ نگارش چنین آثاری را پدید می آورد و رویکرد فقهی، مسائل محلی و جایگاه نویسندگان، موجب تفاوتهایی میان آثار موجود در این باب شده است.
After the nine century AD, following the flourishing of Islamic civilization and the need to establish law and order in the society, Hisbah was introduced and developed in Islamic society until the fifteenth century AD. The primary motivation in composing the treatises on this subject was preventing the society perversion by the idea of "enjoin good and forbid wrong" influenced by jurisprudential approach and local issues. In this paper, applying the descriptive-analytical method on textual, historical sources, we try to analyze the motivations and components of the Hisbah treatises in Islamic civilization. The prosperity of urbanization and the complexity of social relations motivated the religious government to transfer the experience in the jurisprudential approach on local issues via the Hisbah treatises.
خلاصه ماشینی:
در پژوهش حاضر کوشش شده است تا با روش توصیف̀ ـ تحلیل̀ و منابع کتابخانه ای، علل نگارش ، مؤلفه های تأثیرگذار و ویژگ̀های حسبه نویس̀ تا سد́Y نهم ق بررس̀ و به این پرسش ها پاسخ داده شود: عوامل ، زمینه ها و مؤلفه های مؤثر بر تکوین و تداوم حسبه نویس̀ در تمدن اسلام̀ چه بود؟ علل چندی مانند رونق شهرنشین̀ و پیچیدگ̀ روابط اجتماع̀، نگران̀های دین̀ و انتقال تجربه ، زمینÞ نگارش چنین آثاری را پدید م̀آورد و رویکرد فقه̀، مسائل محل̀ و جایگاه نویسندگان ، موجب تفاوت های میان آثار موجود در این باب شده است .
در مقالۀ حاضر کوشش شده است تا علاوه بر معرفی منابع حسبه ، ویژگی ها و زمینه های نگارش آن ها در تمدن اسلامی تا سدٔە نهم با روش توصیفی تحلیلی و رویکرد تاریخی با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای ، به این پرسش پاسخ داده شود: تکوین و تداوم حسبه نویسی در تمدن اسلامی ، چه عوامل ، زمینه ها و مؤلفه های مؤثر داشت ؟ چنین به نظر می رسد که علل و مؤلفه های چندی مانند گسترش شهرها و رونق شهرنشینی و در نتیجه پیچیده شدن روابط اجتماعی در کنار نگرانی های دینی ، آموزش و انتقال تجربه ، عامل نگارش چنین آثاری بوده است .