چکیده:
براساس متون تاریخی و جغرافیایی، سابقۀ سیروان/ شیروان، یکی از شهرهای مهم منطقۀ جبال، به دورۀ حکومت ساسانی باز میگردد. این شهر در قرون نخستین اسلامی رونق بسیار داشت و متون تاریخی از آنجا بهعنوان کرسی ولایت ماسبذان و یکی از شهرهای مهم ایالت جبال نام بردهاند، اما پس از دورهای حیات پررونق، از میانۀ سده چهارم ق از رونق آن کاسته شد. علیرغم اهمیت شهر سیروان، تاکنون پژوهشی برای شناخت موقعیت مکانی، عوامل رشد و گسترش این شهر و سپس افول آن صورت نگرفته است. در پژوهش پیشرو، با مطالعۀ متون تاریخی و شواهد باستانشناسی، ضمن بازشناسی شهر سیروان، عوامل تاثیرگذار در مکانگزینی، رشد و گسترش و همچنین انقراض آن بررسی خواهد شد. رویکرد تحقیق، تاریخی است و یافتهها با مطالعات اسنادی و مشاهدات میدانی جمعآوری شده است. بنابر نتایج، موقعیت مکانی شهر ساسانی ـ اسلامی سیروان با محوطۀ باستانی واقع در روستای کنونی سرابکلان شهرستان سیروان استان ایلام منطبق است. در کنار عوامل طبیعی (همچون زلزله) و کاهش اهمیت سیاسی منطقه، راههای ارتباطی نیز در پی انقراض حکومت آلحسنویه از سدۀ چهارم ق به بعد از رونق افتاد و در مجموع، این عوامل بیشترین نقش را در انقراض شهر سیروان داشت.
Sirvan /Shirvan is an important city in the Jibal region, which according to historical texts on geography, dates back to the Sassanid period. In the first centuries of Islamic civilization, the city was very prosperous as the center of Masabazan province, but its prosperity declined after the middle of the tenth century Ad. Despite the importance of the city of Sirvan, no comprehensive research on its location, growth, and declination. This research aims to study the historical sources and archaeological evidence to study the history of this city. The research approach is historical, and the findings have been collected through textual and field studies. The results show that the location Sassanid-Islamic city of Sirvan is the same as the archaeological field in the vicinity of the village of Sarabkalaan near the city of Sirvan in Ilam province. The main reasons for Sirvan's declination are the natural disasters (such as earthquakes), the political and commercial chute after the fall of the Hasanwayhids in the tenth century AD.
خلاصه ماشینی:
بنابراین ، نظر به اهمیت این شهر در اواخر دورٔە ساسانی و سده های آغاز دورٔە اسلامی ، در پژوهش حاضر ضمن مکان یابی شهر سیروان ، حیات اجتماعی این شهر از زمان شکل - گیری تا دورٔە انقراض در سدٔە چهارم ق، با توجه به متون تاریخی و شواهد باستان شناسی بررسی خواهد شد.
۱۳۲-٦٥٦ق )، ماسبذان به عنوان یکی از ایالت های جبال ٢ به سبب شرایط جغرافیایی مناسب و موقعیت راهبردی آن بر سر راه بغداد به غرب و مرکز ایران ، همواره مورد توجه خلفا بود (یعقوبی ، البلدان ، ۳۱۹؛ ابن - خرداذبه ، ۲٤۳-۲٤٤؛ ابن فقیه ، ۲٠۹- ۲۱۲؛ استخری ، ۱۹۷-۱۹۸؛ مسعودی ، مروج - الذهب ...
١ در نقشه های جغرافی نگاران این دوره ، موقعیت سیروان در بین دیگر شهرهای ایالت جبال و در نزدیک شهر سیمره نشان داده شده است (نکـ: تصویر۱).
براساس متون تاریخی ، دو منطقۀ ذکر شدٔە ماسبذان ، شامل شهرهایی چون سیروان ، آذیوجان ، قلعه ماهکی ، قلعه ِ خولنجان ، قریه الرذ و قلعه بهار (وهار)١ بود و سیروان مهم ترین آنها محسوب می شده و در بخش کوهستان واقع بوده ٢ و آن را کرسی منطقه نیز می شمرده اند (نکـ: یعقوبی ، البلدان ، ۳۱۹؛ حموی ، معجم البلدان ، ج۲۱٤/۳-۲۱٥؛ ابوالفداء، ٤۱٤؛ بلاذری ، ج۳۷۷/۲-۳۷۸).
اولین بار راولینسون ، محوطۀ باستانی واقع در روستای سرابکلان در شهرستان شیروان استان ایلام را به عنوان موقعیت شهر تاریخی سیروان معرفی کرد (راولینسون ، ٦۲) و در بیشتر پژوهش ها، از جمله این پژوهش ، نظر او پذیرفته شده است .