چکیده:
نقد شکل گرایی در داستاننویسی به بررسی ساختارهایی چون: پیرنگک، شخصیت، زاویة دید
درونمایه و ... میپردازد و تاثیر آن را در پذیرش و مقبولیت داستان بررسیمی کند. نقد محتوایی هر اثر
در پردارندة مضمون، پیام رمان و هدف اصلی نویسنده از بیان آن است و بسته به دیدگاه نویسنده،
انواعی چون: محتوای تعلیمی، سیاسی، اجتماعی، پایداری و ... دارد. مکتب فرمالیسم روس، بر زبان
شعر، ادبیت و عوامل صوری و زبانی آن و صورتهای زبانی متن تمرکز میکند. به نظر فرمالیستهاء
منتقد باید پیش از برخوره با اثر به دنبال ادبی بودن آن باشد. در این مقاله به بررسی عوامل نقد
شکل گرایانه نظیر درونمایه، پیرنگ. حقیقتمانندی، شخصیت، نماد و نمادگرایی و ... در جلد اول
«رمان آتش بدون دود نادر ابراهیمی» پرداخته شده است. در نقد محتوایی این رمان نیز از لحاظ
پایداری، مواردی نظیر تقبیح تفرقه و جهل و خرافات، بیان ظلم و ستم، آگاهی و بیداری، اتحاد و
همدلی و ... بررسی شدهاست.
خلاصه ماشینی:
گالان شخصیت اصلی این داستان است که به جنگ، تفرقه و کینه دامنمیزند و سبب کشتار افراد زیادی از دو قبیله میشود و در نهایت، خود و همسرش سولماز، که از قبیلۀ گوکلان و دختر بیوک اوچی آقاویلر گومیشان است، به آتش این انتقام کشته میشوند.
یاشولی آیدین- ملّای اینچهبرون- با تزویر و خرافات تنها راه شفای بیماران را پرستش و کمک از درخت مقدس میداند، اما آق اویلر برای درمان و شفای بیماران، تصمیم میگیرد آلنی را به شهر بفرستد تا حکیم شود و از اینجا اختلاف عظیمی میان او، یاشولی آیدین و اکثریت مردم اینچه برون به وجود میآید و این مسئله آغاز و مقدمۀ مبارزه با جهل و خرافات است.
مهیار علویمقدم و سوسنپورشهرام در مقالۀ خود با عنوان «نقد و تحلیل ساختار و عناصر داستانی رمان آتش بدون دود» (1390)، به نقد و تحلیل عناصر داستانی از جمله زمان، مکان، زاویۀ دید، شخصیتپردازی، پیرنگ داستان و درونمایه پرداختهاند؛ در زمینۀ شخصیتپردازی تنها دو شخصیت گالان و آلنی مورد بررسی قرار گرفتهاست و به نقد محتوایی از نظر پایداری اشارهای نشدهاست.
ابراهیمی در رمان آتش بدون دود با ارائۀ صریح ویژگی شخصیتها با استفاده از شرح و توضیح مستقیم به شخصیتپردازی پرداختهاست؛ در این شیوه، «نویسنده با شرح و تحلیل رفتار و اعمال و افکار شخصیتها، آدمهای داستانش را به خواننده معرفیمیکند یا از زاویۀ دید فردی در داستان، خصوصیتها و شخصیتهای دیگر داستان توضیح دادهمیشود و اعمال آنها مورد تفسیر و تعبیر قرارمیگیرد» (همان: 87).