چکیده:
در دین اسلام دیه سابقه ای دیرینه داشته و از احکام امضایی اسلام به شمار میرود. در
این دین مقدس دیه مالی است که برای ایراد جنایت غیرعمدی بر نفس، اعضاء و منافع و
یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص نداردء به موجب قانون مقرر میشود.
درخصوص ماهیت دیه میان فقهاء حقوق دانان همواره بحث و اختلاف نظر بوده و به
همین دلیل در خصوص ماهیت آن سه تئوری مجازات گونه، ضرورت جبران خسارت
و تئوری دوگانه اتخاذ شده است. این مقاله به بررسی ماهیت دیه و مطالعه هر کدام از
رویکردها در قتل خطای محض پرداخته است. معتقدان به ماهیّت دوگانه دیه مبانی
مستحکم را ارائه نموده و بیان داشتهاند دیه هم مجازات است تا مانع از ارتکاب جرم قتل
و جرایمیمن جمله جرح و اتلاف جان و مال دیگران شود، و هم به منظور جبران ضرر
به شاکی داده میشود و بر این اساس با اقبال بیشتری مواجه شدهاند.
خلاصه ماشینی:
این گروه در بیان دلایل و مستندات خود، علاوه بر استناد به مواد ١٤ و ١٧ قانون مجازات اسلامی مصوب ١٣٩٢ که دیه را در زمره مجازاتها منظورکرده است ، از جمله اظهار نموده اند که قتل عمد، مـوجب قـصاص اسـت و اگـر قاتل عمدی فوت شود، قصاص ساقط می گردد حال اگر اولیای دم با تراضی از قصاص صرف نظر کنند و در عوض ، مطالبه دیه قتل نفس نمایند، 571 آیا به دنبال ســاقط شدن قصاص ، دیه هم ساقط می شود یا خیر؟ بدیهی است که اگر دیه را نوعــی مجازات بدانیم ، با فــوت قاتل ، دیه از بین می رود، ولی اگر دیه را نوعی جبران خسارت بدانیم ، با فوت قاتل از بین نمی رود و از مـال قـاتل در صورت وجود مال یا از الاقرب فالاقرب و یا از بیت المال باید پرداخت شود، در صورتی که قانونگذار به صراحت دیه را نوعی مجازات شــناخته است (شامبیاتی ، ١٣٧٤، ص ١٤).
بعضی دیگر نیز در ذکر دلایل مجازات بودن دیه آورده اند با توّجه به مصوّبات قـــانونی قـبل از اسلام ، از قانون حمورابی گرفته تـا قـانون یهود و قوانین دیگر، مسئله دیه برای تنبیه متّهم و دلجویی از مجنی علیه مطرح بوده و به عنوان مجازات و کیفر تلّقی شده است ؛ از این رو، شرع هم آن را نوعی مـجازات دانـسته است .