چکیده:
هم خاقانی، هم بحتری هر دو سخنور و سخن شناس و در خلق آثار هنری توانگرند. علاوه بر این، هر دو بر انواع دانشها و ادبیات منظوم و منثور روزگار خویش مسلط هستند. مخاطبان هر دو هم از خواصاند و هم از عوام. بنابراین انعکاس اشعار این دو شاعر تاثیر گذار و شناخته شده در عصر خویش و پس از آن حائز اهمیت است.
مقایسه توصیفات و تخیلات و انواع مضامین به کار گرفته شده با دیدن ویرانههای کاخ مدائن در شعر این دو شاعر بزرگ، یکی ایرانی و دیگری عرب و سنجش میزان اثرپذیری خاقانی از بحتری موضوع این مقاله است.
این نوشتار با به کارگیری روش «تحلیل محتوا» بااستناد بر شواهد شعری هر دو شاعر، وجوه مشترک و افتراق دو قصیده «سینیه» و «ایران مدائن» را مورد تحلیل قرار داده است.
یافتههای این تحقیق نشان میدهد خاقانی اگرچه از آثار شعرایی عرب پیش از خود اطلاع داشته است اما شعر او هم در ساختار و هم در محتوا کاملا متفاوت از شعر بحتری بوده است.
این بررسی نشان میدهد هر دو شاعر به یک شکل تحت تاثیر ویرانی کاخ مدائن قرار نگرفتهاند و انواع تفاوتها و ویژگیهای شخصی و ملی بر نوع قلم آنها موثر بوده است.
نگارنده امیدوار است این مقاله در حوزه مطالعات تطبیقی کارآمد باشد.
خلاصه ماشینی:
مقایسه توصیفات و تخیلات و انواع مضامین به کار گرفته شده با دیدن ویرانههای کاخ مدائن در شعر این دو شاعر بزرگ، یکی ایرانی و دیگری عرب و سنجش میزان اثرپذیری خاقانی از بحتری موضوع این مقاله است.
یافتههای این تحقیق نشان میدهد خاقانی اگرچه از آثار شعرایی عرب پیش از خود اطلاع داشته است اما شعر او هم در ساختار و هم در محتوا کاملاً متفاوت از شعر بحتری بوده است.
منظور از «مضمون» در این مقاله «تأیید یک موضوع یعنی یک عبارت یا یک عبارت مرکب، معمولاً یک خلاصه یا یک عبارت فشرده است که میتواند شامل مطالب متعدد و جداگانهای باشد و درضمن روی هم رفته یک موضوع را نشان دهد» (به نقل از برلسون، باردن 1374: 119 و 120) ممکن است در هر بیت به دو یا چند مضمون پرداخته شده باشد، هر یک از این مضامین به عنوان «هستههای معنی دار» در شمارش کمی و استنباط کیفی مورد نظر قرار میگیرند.
(ماحوزی 1383: 40) مضامین قصیده سینیه بحتری 1- افتخار به عزت نفس خویش: شاعر قصیده خود را با انگشت نهادن روی عزت نفس خویش آغاز میکند و در بیت دوم نیز به تأکید این موضوع میپردازد.
این نوع توصیفات در قصیده خاقانی تنها در اوایل نیمه دوم قصیده وجود دارد و نُه بیت را شامل میشود (22%) که پنج بیت آن نیز با مضمون تأسف و حسرت همراه شده است.
ب) تفاوت ها 1- افتخار به عزت نفس در قصیده خاقانی وجود ندارد، اما 7% قصیده بحتری و در ابتدای آن این موضوع بیان شده است.