چکیده:
موضوع اصلی این پژوهش بررسی مفهومی حقوق شهروندی و انواع آن در قرآن کریم و تعالیم پیشوایان دین است. مهمترین خاستگاه حقوق شهروندی در اندیشه اسلامی قرآن مجید است که به بهترین صورت برای جوامع بشری به ارمغان آورده که سیره نبوی(ص) و ائمه معصومین(ع) نیز مطابق با درک درست مفاهیم آن کتاب عظیم است. شهروندی برخورداری عادلانه و منصفانه تمامی اعضای جامعه از مزایا، منافع و امتیازات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، حقوقی و فرهنگی فارغ از تعلق طبقاتی، نژادی، مذهبی و قومی است. نوشتار حاضر بر آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی و کنکاش در آیات قرآن کریم و آموزههای پیشوایان دین به ارزیابی حقوق شهروندی در جامعه اسلامی بپردازد. یافتههای تحقیق حاکی از آن است که در اسلام، حقوق شهروندی دارای ارزش، اهمیت و جایگاه والایی است. بدین معنا که حقوق شهروندی قابل نادیده انگاشتن نیست و حکومتها نمیتوانند آن را از مردم سلب نمایند.
خلاصه ماشینی:
در اسلام نظام شهروندی به معنای واقعی آن، یعنی برخورداری عموم اعضای جامعه از حقوق و تکالیف برابر است، به گونهای که هیچ تبعیضی از لحاظ سیاسی، اجتماعی و حقوق مدنی میان افراد جامعه وجود نداشته باشد.
دین اسلام برای احقاق حقوق شهروندان تأکید فراوان دارد و در این راه پیشتاز است: اسلام دینی است که حقی را از هیچ کس نمیگیرد و اجازه نمیدهد که حق مردم را سلب نمایند (امام خمینی، 1387، ج6: 526).
در اینجا مسائل مهم حقوق شهروندی و انواع آن را در اسلام از جمله حق حیات و کرامت انسان و حق آزادی بیان و عقیده و برخورداری از امنیت و برابری و احترام به حقوق اقلیتهای مذهبی مورد بررسی قرار میدهیم.
از اینرو حق حیات و زندگی یکی از حقوق فطری و طبیعی انسان شمرده شده و این حق، اساس حقوق و آزادیهای شهروندی دیگر است؛ چرا که همهی حقوق و آزادیها در گرو زنده بودن انسان است و در اعلامیهی جهانی حقوق بشر نیز عنوان گردیده است که هر فردی حق زندگی، آزادی و امنیت شخصی دارد (طباطبایی مؤتمنی، 1375: 29).
در مسئله حقوق شهروندی، برابری انسانها یعنی همسانی تمام اقشار و شهروندان جامعه، اصل مهمی است که مورد توجه اسلام واقع شده است؛ در این باره امام خمینی(ره) میگوید: همه ما برادریم، حقوقِ همه محفوظ است؛ همه مساوی هستیم...
در اسلام، از آنجا که انسانها از بعد انسانیت برابر هستند و از حیث انسان بودن هیچ کس بر دیگری برتری ندارد، اصالتاً آزاد میباشند و این برابری ذاتی یکی از اصول توجیه حقوق و آزادیهای شهروندی است.