چکیده:
از موّلفههای روش پیشنهادی خولی در تفسیر ادبی معاصر، تحلیلهای روانشناختی و جامعهشناختی است. نظر به نوآوریهای دیدگاه خولی، در این دو بخش و نیز تاثیر آن در تعامل علوم انسانی با اسلامی، هدف اصلی این مقاله، تحلیل آراء خولی در این دو محور است که این مهم، به روش تحلیلی مبتنی بر دادههای کتابخانهای و آثار تفسیری خولی و تفسیر بنتالشاطی تجزیه و تحلیل خواهد شد. برآیند نوشتار حاضر این است که خولی به دلیل اشکالات مکتب تفسیری اهل سنت، ضمن مرجعیتدادن به قرآن با تفسیر موضوعی و استفاده از تحلیلهای روانشناختی و جامعهشناختی، قصد فهم دقیقتر قرآن و اثبات توانمندی قرآن در رفع مشکلات امروزی و تطابق فهم ادبی قرآن با نیازهای روز جامعه را داشت که نقطه قوت دیدگاه اوست و اشکالات غایی و روشی دیدگاه خولی، در تحلیلهای جامعهشناختی آن، تاثیر منفی نداشته است. در تحلیلهای روانشناختی نیز صرف نظر از ایده اسطورهایدانستن قرآن خلفالله، اشکالی متوجه این نوع تحلیلها در خود آثار خولی نیست؛ ضمن آنکه کارکردهای مثبت تحلیلهای روانشناختی در تفسیر بنتالشاطی قابل مشاهده است. این امر نشان میدهد اصل این دیدگاه در این دو محور قابل توجه است و بسته به نوع کاربرد آن در تفسیر باید اعتبارسنجی شود. با لحاظ ضوابط و قواعد صحیح تفسیری، کاربست گزارههای دیدگاه خولی در این دو محور، فهم دقیقتر و کاربردیتر از آیات به دست میدهد.
خلاصه ماشینی:
برآیند نوشتار حاضر این است که خولی به دلیل اشکالات مکتب تفسیری اهل سنت، ضمن مرجعیتدادن به قرآن با تفسیر موضوعی و استفاده از تحلیلهای روانشناختی و جامعهشناختی، قصد فهم دقیقتر قرآن و اثبات توانمندی قرآن در رفع مشکلات امروزی و تطابق فهم ادبی قرآن با نیازهای روز جامعه را داشت که نقطه قوت دیدگاه اوست و اشکالات غایی و روشی دیدگاه خولی، در تحلیلهای جامعهشناختی آن، تاثیر منفی نداشته است.
خولی مفسر را تشویق میکند که با ترجیح مفاهیم کاربردی و پرهیز از مباحث نظری تفسیری، نفی هرگونه تفسیر صوفیگرایانه و تحمیل معانی باطنی و غیبی بر آیات، حفظ ظهور آیات بهویژه در مواردی که تخصیص یا تقیید، در تعارض با اطلاق یا عمومیت آیه باشد و دوری از قیلوقالهای رایج در تفاسیر، با اتکاء به ذوق ادبی خود، شناخت تاریخ فرهنگ زمان نزول و فهم مخاطبان و با بهرهگیری ابزارهای تحلیلی روانشناختی و جامعهشناختی، به تفسیر قرآن بپردازد.
درباره اصل نظریه خولی و نقد آن، تا کنون مقالاتی منتشر شده است؛ اما در ارتباط با موضوع این نوشتار، دو مقاله با عناوین «اعتبارسنجی نظریه اعجاز روانشناختی قرآن با تاکید بر آراء امین خولی» در شماره 33 نشریه آموزههای قرآنی و «واکاوی پیوند تفسیر و تحلیلهای اجتماعی در مکتب ادبی معاصر» در شماره 24 نشریه اسلام و علوم اجتماعی منتشر شده که هر دو مقاله توسط سیدمحمود طیبحسینی و سیدابراهیم مرتضوی تدوین شدهاند.