چکیده:
مسئله نسخ، از صدر اسلام مورد توجه بوده است. نسخ، دارای دو رکن اصلی ناسخ و منسوخ است و به حوزه آیات الاحکام اختصاص دارد. برخی مفسران و اندیشمندان اسلامی، در مورد آیات 20 و 169-170 سوره آل عمران ادعای نسخ کردهاند. این مقاله، با روش توصیفی ـ تحلیلی، ادعای مذکور را بررسی و با استناد به چند ادله، آن را نقد میکند. حاصل تحقیق این است که ادعای نسخ در آیات مذکور با اشکالاتی روبهرو است که عبارتند از: نسخ قرآن به خبر واحد، پذیرش وقوع تحریف در قرآن، محدودکردن آیات قرآن به زمانی خاص و عدم جاودانگی قرآن تا روز قیامت.
خلاصه ماشینی:
بررسی ادعای وقوع نسخ در آیه 20 سوره آلعمران فَإِنْ حَاجُّوكَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِىَ لِلَّهِ وَ مَنِ اتَّبَعَنِ وَ قُل لِّلَّذِینَ أُوتُواْ الْكِتَابَ وَ الْأُمِّیینَ ءَأَسْلَمْتُمْ فَإِنْ أَسْلَمُواْ فَقَدِ اهْتَدَواْ وَّ إِن تَوَلَّوْاْ فَإِنَّمَا عَلَیكَ الْبَلَاغُ وَ اللَّهُ بَصِیرُ بِالْعِبَادِ؛ پس اگر با تو به محاجّه برخاستند، بگو: «من خود را تسلیم خدا نمودهام و هر كه مرا پیروى كرده [نیز خود را تسلیم خدا نموده است]» و به كسانى كه اهل كتابند و به مشركان بگو: «آیا اسلام آوردهاید؟» پس اگر اسلام آوردند، قطعاً هدایت یافتهاند و اگر روى برتافتند، فقط رساندنِ پیام بر عهده توست، و خداوند به [امور] بندگان بیناست».
(سیوطی، 1404، ج1، ص105؛ طوسی، بیتا، ج1، ص394؛ معرفت، 1387، ج3، ص519-520 و ابوالفتوح رازی، 1408، ج5، ص151) برای نمونه سه نقل را میآوریم که از بقیه جامعتر هستند: روایت اول: محمّدبن مرزوق از عمروبن یونس از اسحاقبن أبیطلحه از انسبن مالک روایت کرد: رسول خدا(ص) گروهی از اصحاب را به سوی اهالی بئر معونه فرستاد.
(شعرانی، 1386، ج1، ص321-322) رشیدرضا میگوید: «اینکه بخاری و دیگران روایت کردهاند که عبارت «بلغوا قومنا أن قد لقینا ربنا فرضى عنا و رضینا عنه» در حق اصحاب بئر معونه نازل شده است، باید گفت که هر وحی، قرآن نیست؛ بلکه برای قرآن، احکام مخصوصی وجود دارد و در سنّت بسیاری از احکام، مستند به وحی یافت میشود که پیامبر(ص) و اصحابش آنها را قرآن نخواندهاند.
برخی اندیشمندان علوم قرآنی در مورد آیات20 و 169-170 سوره آلعمران ادعای نسخ کرده که این دیدگاه، با اشکالاتی روبهرو است.
3. بعضی از مفسران و علمای علوم قرآن، با تکیه بر اجتهاد خود به نسخ آیه فَإِنْ حَاجُّوكَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِىَ لِلَّهِ حکم کردهاند و اختلاف در تعداد آیات منسوخ، حاکی از این امر است.