چکیده:
سرزمینهای خاوری ایران از سده نوزدهم، عرصه رقابت ژئوپلیتیک گسترده روسیه و بریتانیا واقع گردید. به این رقابتها و تکاپوهای سیاسی، بازی بزرگ اطلاق شده است. در روند بازی بزرگ، بازیگران اصلی به اهمیت دانش و اطلاعات و تأثیر آن در تحکیم قدرت وقوف یافته و در صدد افزایش توان اطلاعاتی خویش برآمدند. در میان منابع اطلاعاتی دول استعماری، گزارشهای کنسولی جایگاه ویژهای دارد. مقاله پیشِرو با تکیه بر گزارشهای محرمانه کنسولگری بریتانیا در سیستان و قاینات، در صدد تبیین ژئوپلیتیک رقابت قدرتها در بازی بزرگ است. یافتههای حاصل از این بررسی، افزون بر بازروایت رقابتهای سیاسی و اقتصادی بازیگران اصلی، نشانگر جایگاه رقابت اطلاعاتی در بازی بزرگ و تکوین رابطه ژئوپلیتیک مبتنی بر نفوذ در شرق ایران است.
خلاصه ماشینی:
جسـتار پـيش رو بـا اتکـا بـر گزارش هاي کنسول بريتانيا در سيستان و قاينات در صدد تبيين روابط ژئوپليتيـک در بـازي بزرگ قدرت ها در شرق ايران و پاسخ گويي به پرسش هاي ذيل است : ١- در گزارش هاي کنسول بريتانيا چه ابعادي از بازي بزرگ مجال طرح يافته است ؟ ٢- چه عواملي در سيطره ژئوپليتيک بازيگران اصلي مؤثر بوده است ؟ بررسي پيشينه مقاله حاضر نشان ميدهد که مقاله اي بـا عنـوان : "اهـداف و کارکردهـاي کنسولگري روسيه در رشت در نيمه دوم عصر ناصري" توسط عبدالرسول خيرانديش و اعظم رحيمي جابري و مقاله ديگري نيز با عنوان : "کنسولگري بريتانيـا در ايـالات جنـوبي دريـاي مازندران در دوران قاجاريه و کارکنان محلي آن " توسط محمدعلي کاظم بيکي نگاشـته شـده است .
دامنه موضوع هاي مطرح شده در اين گزارش هـا بسـيار گسترده است و اطلاعاتي از جمله در مورد موضوع هاي ذيل را شامل ميشود: روابط کنسول انگليس با امراي محلي، روابط حکام محلي با مـردم ، سـفرها و نقـل و انتقـال مأموران لشکري و کشوري دولت ايران ، رويـدادهاي حکـومتي و نظـامي ايـران ، مأموريـت هـا و فعاليت هاي اعضاي کنسولگري انگليس ، رويدادهاي محلي، وضعيت راه ها، فعاليت هـاي نماينـده روسيه ، سفرهاي اتباع خارجي، فعاليت هاي روس ها و آلمان هـا در منطقـه ، بيمـاريهـا، مسـائل اقتصادي و رويدادهاي اجتماعي- سياسـي (همـان : ١٣٩٤: ١٣-١٠).