چکیده:
در دهة آغازین سدة سیزدهم هجری قمری/ دهة پایانی سدة هجدهم میلادی، حجم درخور توجهی از کالاهای ضروری منطقه و بینالملل در محدودة آبی و خاکی خلیج فارس ارائه و مبادله میشد. از سوی دیگر، هرگونه عاملی که به تزلزل در بازارهای منطقة هیدروپلیتیک خلیج فارس و حتی فراسوی این حوزه منجر میشد، زمینة رکود فعالیت تجاری در این منطقه را فراهم میکرد؛ ازاینرو، پیشبینی وضعیت و درنظرگرفتن راهکارهای مؤثر و کاربردی برای بهرهوری از تجارت در خلیج فارس از ضرورتهایی بود که بازرگانان و شرکتهای تجاری از جمله شرکت هند شرقی بریتانیا همواره مدنظر داشتند. شرکت هند شرقی بریتانیا از سالهای آغازین سدة یازدهم هجری قمری/ هفدهم میلادی از موقعیت تجاری خلیج فارس بهرهمند شده بود و در حفظ آن میکوشید. این پژوهش با تکیه بر سه گزارش جامع از کارگزاران شرکت هند شرقی بریتانیا، ضمن بازخوانی ارزیابی آنها از بازارهای خلیج فارس در دهة آغازین قرن سیزدهم هجری قمری/ دهة پایانی سدة هجدهم میلادی، وضعیت تجاری منطقه و پیامدهای آن را در بازة زمانی ده ساله بررسی و تحلیل میکند. ارائة تفسیر از موقعیت تجاری این منطقة هیدروپلیتیک که به شکلگیری تحرکات سیاسی شرکت هند شرقی بریتانیا در دهة دوم سدة سیزدهم هجری قمری/ آغاز سدة نوزدهم میلادی منجر شد، از دستاوردهای این پژوهش است.
خلاصه ماشینی:
از سوي ديگر، هرگونه عاملي که به تزلزل در بازارهاي منطقۀ هيـدروپليتيک خلـيج فارس و حتي فراسوي اين حوزه منجر ميشد، زمينۀ رکود فعاليت تجاري در اين منطقه را فـراهم ميکرد؛ ازاين رو، پيش بيني وضعيت و درنظرگرفتن راهکارهاي مؤثر و کاربردي براي بهره وري از تجارت در خليج فارس از ضرورت هايي بود که بازرگانان و شرکت هاي تجاري از جمله شرکت هند شرقي بريتانيا همواره مدنظر داشتند.
برخي موانع مالي نيز به محدوديت فعاليت تجاري ايـن شـرکت در هندوسـتان منجر شد؛ در نتيجه ، به منظور برنامه ريزي بلندمدت و پيش بيني نقاط قوت و ضـعف ، بخشـي از فعاليت سياست گذاران شرکت هند شرقي بريتانيـا طـي ده سـال آغـازين سـدٔە سـيزدهم هجري قمري/ ده سال پاياني سدٔە هجدهم مـيلادي بـر ارزيـابي وضـعيت خلـيج فـارس و بازارهاي آن متمرکز شد.
با استفاده از اسـناد شـرکت هنـد شـرقي بريتانيـا و اسـناد وزارت امور خارجۀ ايران و بخشي از اين گزارش ها به بازخواني و تحليل فعاليت ايـن شـرکت در بوشهر پرداخته است ؛ اما تاکنون پژوهش مستقلي در خصوص اين سه گزارش متمرکز بـر وضعيت تجاري حوزٔە خليج فارس در ده سال آغازين قرن سيزدهم هجـري قمـري/ ده سـال پاياني قرن هجدهم ميلادي انجام نشده است .
در گزارش منستي و جونز در خصوص وضـعيت تجـاري خلـيج فـارس تـا پـيش از سـدٔە دوازدهم هجري قمري/ سدٔە هجدهم ميلادي چنـين آمـده اسـت کـه شـرکت هنـد شـرقي بريتانيا از تجارت در حوزٔە خليج فارس سود درخور توجهي به دست مـيآورد.