چکیده:
نسخ خطی بهعنوان میراث مکتوب مردم ایران در کتابخانههای کشور، پشتوانۀ فرهنگی و شناسنامۀ تمدن ملت است و احیای نگاشتهها و آثار گذشتگان از وظایف پژوهشگران و حامیان زبان فارسی. دواءالمساکین در قرن 12 و 13 هجری قمری نوشته شده و مؤلف آن نامعلوم است. هدف اصلی در این مقاله، معرفی رسالۀ طبی دواءالمساکین است که از اهمیت موضوعی، سبکی و ادبی ویژهای برخوردار است و در کتابخانۀ آستان قدس رضوی از گنجینههای ادبی و پزشکی به شمار میآید. موضوع کلی این نسخه، طب سنتی و شیوههای درمان بیماریهاست. این نسخه دارونامۀ جامع و کمنظیری از داروهای مفرد و مرکب است. دواءالمساکین علاوه بر اهمیت موضوعی، از نظر مختصات سبکی، زبانشناختی و رسمالخط نیز حائز اهمیت بوده و و از جهتی شامل اصطلاحات و ترکیبات فراوانی است که با شناخت این متن میتوان در معادلسازی اصطلاحات جدید از آنها بهره برد.
خلاصه ماشینی:
دواءالمساکین رسالۀ پزشکی کم مانندی اسـت کـه بـه دلیـل کثـرت شـیوه هـای درمـان و همچنین کاربرد ادویه های هندی در بین متون طبی، به ویژه در میان زبـده هـای ایـن آثـار از جایگاه ویژه ای برخوردار است .
شناخت و معرفی رسالۀ دواءالمساکین که حدود قرن ١٢ هجری نوشته شـده ، بـه همـراه بیان و معرفی ویژگیها و جایگاه آن ، موضوع اصلی این مقاله است .
روش تفصیلی پژوهش محور اصلی این پژوهش بر پایۀ معرفی رساله ای است داروییدرمـانی؛ ازایـن رو نخسـت در مقدمه ای که برای این پژوهش تدوین شده ، معرفی مختصری در خصوص موضوع و بـاب هـای دواءالمساکین انجام گرفت و سپس به بررسی تعداد نسخ ، کاتبان و نویسندٔە نسخه پرداختـه و در ادامه به محتوای رساله ، ویژگیهای دستوری، سبکی و متنی رساله اشاره میشود.
نسخۀ کتابخانۀ گنج بخش پاکستان : شمارٔە ٥٣٤١ تاریخ کتابت قرن ١٣ق ، بـه نسـتعلیق نوشته شده و شامل ٣٣١ ورق و ٦٦٢ صفحه است (تسبیحی، ١٣٨٤: ذیل دواءالمساکین ).
در رساله علاوه بر بیماریها و شیوه های متفاوت درمان آن ها به موضوعات دیگر از جمله معرفی اندام ها، اخلاط اربعه ، مزاج ، اعضای مرکبه ، ارواح و اعصاب و عروق نیز اشاره شده است .
٦. فهرست برخی مقادیر و اوزان قدیم در نسخه با توجه به اینکه مقدار داروها و همچنین ترکیـب مـواد بـه انـدازٔە لازم در داروسـازی از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و هست ، در این اثر از مقادیر متنوعی استفاده شده است : اوقیه : معادل هفت مثقال است : چهار درم نمک و چهار اوقیه انگبین برافکند (د: ٧٤).