چکیده:
شناخت لایههای پنهان در منابع کهن موجود که منبع اصلی دادههای تاریخی به شمار میرود، یکی از راههای پیشبرد پژوهشهای عمیق تاریخی است. نتایج چنین شناختی میتواند ما را به ریشههای اخبار ثبتشده و گاه به تجدید نظر در برخی مشهورات یا حل معضلات تاریخی و ... رهنمون شود. پژوهش حاضر با هدف شناسایی یکی از محدثان و مورخان قرن سوم ه.ق. و بررسی یکی از منابع در خور اعتماد، اما مفقود از محدثان شیعی انجام شده است. علی بن عباس مقانعی (متوفای 310 ه.ق.) از رجال حدیثی در دایره راویان ابوالفرج اصفهانی (284-356 ه.ق.) در تدوین کتاب مقاتل الطالبیین است. در منابع فهرستی و رجالی از مقانعی و یگانه تالیفش با نام فضل الشیعة یاد شده است. در این پژوهش نو و بدون پیشینه میکوشیم با استفاده از روش توصیفیتحلیلی و مطالعات کتابخانهای و قواعد بازسازی آثار مفقود، شناختی از مقانعی و محتوای کتابش و راهی برای شناخت بهتر تاریخنگاری و تاریخنگری مورخان شیعه، از راه جزءپژوهی پیش نهیم. محتوای روایات بازیابیشده مقانعی، نشانگر این واقعیت است که تاریخنگاری مقانعی بخشی از منظومه تاریخنگاری علوی با مولفههای آن است که با محوریت اهل بیت علیهم السّلام، خاصه حقانیت امام علی علیه السّلام در مسئله خلافت و موضوع مهدویت و انتظار متجلی است.
Understanding the hidden layers in the existing ancient sources, which are the main reference of historical information, is one of the ways to advance in-depth historical research. The results of such cognition can lead us to the roots of recorded accounts and sometimes to revision of assumptions or resolution of historical problems. The present study aims to identify one of the third century narrators and historians and to examine one of the reliable but missing sources of Shiite narrators. Ali ibn Abbas Maghanei (died 310 AH) is one of the hadith scholars in the circle of narrators of Abolfaraj Isfahani (284-356 AH) in compiling the book Maghatel al-Talebin. In the sources of cataloging writings and the narrators of hadiths, there is a mention of Maghanei and his only composition entitled Fazl al-Shiah. In this new and unprecedented research, using descriptive-analytical method and library studies and rules of reconstruction of lost works, we try to introduce Maghanei and his book and to provide a way to better understand the historiography in general and historiography of Shiite historians in particular through component research. The content of the recovered narrations of Maghanei indicates the fact that his historiography is a part of the Alawite historiography system with its components, which is manifested in the issues of caliphate, Mahdism and expectation by focusing on the Ahl al-Bayt (AS), especially the legitimacy of Imam Ali (AS).
خلاصه ماشینی:
اقامت وی در کوفه، خاستگاه تشیع، انتسابش به طایفه بجلیه و آل ابی اراکه که از اصحاب و محبان خاندان اهل بیت علیهمالسلام بودهاند (البرقی، 1342: 6 و 7)، تسمیه وی به «علی»، تشیع مشایخ وی بهویژه بکار بن احمد و عباد رواجنی که نهتنها شیعه، بلکه رافضی و غالی در رفض شمرده شدهاند (امین حسینی عاملی، 1403: 3/588)، عنوان یگانه تألیفش فضل الشیعة، نقل روایات متعدد در فضایل و مناقب آل کساء علیهمالسلام خاصه علی علیهالسلام و جایگاه ممتاز معصومان علیهمالسلام ، مدحنکردن خلفای ثلاثه عامه، پیگیری مستمر اخبار طالبیان و قیامهای شیعی که ابوالفرج به نقل از او در مقاتل الطالبیین آورده، وجود نام مقانعی و کتابش فضل الشیعة در تراجم شیعی و توثیق وی در کلام علمای شیعی، شاهدی بر تشیع وی و تقیدش به این مرام است.
شیخ طوسی 12 روایت در باب ظهور مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف در کتاب الغیبة خود به نقل از مقانعی ذکر کرده که از این میان، 10 روایت از بکار بن احمد است (طوسی، 1387: 340، 341، 342، 343، 344، 349، 350، 755، 764)، این در حالی است که از یک سو هیچ کدام از این روایات، فقهی نیست و از سوی دیگر عناوین کتب بکار تاریخی یا کلامی نیست.
روایات او در زمینه نشانههای ظهور و قیام قائم آل محمد صلیاللهعلیهوآله در آخرالزمان، مبیّن اعتقاد او به امامت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف ، فرزندی از نهمین نسل امام حسین علیهالسلام (الخزاز، بیتا: 1/105) است.