چکیده:
تدوین و اجرای مرامنامهها و منشورهای اخلاق حرفهای علم از ضروریترین و بدیهیترین اقدامات انجمنهای علمی در ترویج اخلاق علم است که معمولاً در چارچوب رشته و فعالیت علمی موردنظر تدوین میشوند. این مقاله با تمرکز بر نمونهای از مرامنامههای انجمنهای علمی در جهان درپی پاسخ به این پرسش است که اصول اخلاق حرفهای میان انجمنهای علمی کدام است؟ و انجمنهای علمی بر سر چه اصولی وفاق دارند و این وفاق به چه میزان است؟ برای پاسخ به پرسشهای پیشگفته با روش تحلیل محتوای کیفی و کمی متن، به بررسی 235 کد اخلاق حرفهای مندرج در مرامنامۀ 28 انجمن علمی پرداختیم. یافتهها نشان داد، باوجود اینکه کدنامههای اخلاق حرفهای انجمنها از ساختار چندگانه و متنوعی برخوردارند، درمجموع و با فراوانی متفاوت کدهای اخلاق حرفهای دربرگیرندۀ20 کد اصلی هستند. فرهنگ هر رشتۀ علمی متناسب با ماهیت رشته و موضوع آن بر تعیین اصول اخلاق حرفهای و تناسب رشته با مواردی که از حرفهایهای آن رشته انتظار میرود تأثیر میگذارد. در میان انجمنهای علمی بر سر برخی کدها توافق بیشتری وجود دارد، آنها را «کدهای وفاق» مینامیم این کدها هستۀ اصلی مرامنامه را شکل میدهند. از آن سو کدهای متنوع و خاصی داریم که آنها را «کدهای تمایز» مینامیم، این کدها حسب تنوع فرهنگ رشته شکل گرفته است. درمجموع کشف نیمرخ کدهای اخلاق حرفهای در سطح جهانی دستاورد اصلی این پژوهش است.
Developing and implementing the code of conduct and guidelines of professional ethics in science is one of the foremost necessary and obvious measures of scientific associations in promoting the ethics of science, which is typically developed within the framework of scientific activity. Focusing on a sample of the code of conduct of the world scientific associations, this paper seeks to answer these questions: What are the principles of professional ethics among world scientific associations? what principles do scientific associations agree on and to what extent? To answer the aforementioned questions, we investigated 235 codes of professional ethics written in the code of conduct of 28 scientific associations. The findings show that the professional codes have multiple structures with different frequencies. There is a further agreement on some codes in scientific associations which we call "consensus codes". These codes form the core parts of conducts. On the other hand, we have specific diverse codes called "distinction codes" that are formed in terms of the cultural diversity of the scientific field. In general, the discovery of the profile of codes of professional ethics at the global level is the main achievement of this research.
خلاصه ماشینی:
Levineand; Iutcovich 96 اقدامات انجمن هاي علمي در ارتقاي اخلاق حرفه اي علم در دو بخش : نخست ، تدوين کدنامه هاي اخلاقي و اجراي اين کدها و دوم، فعاليت هايي است که انجمن ها براي توسعۀ اخلاق حرفه اي انجام ميدهند.
براي اينکه علم از نظارت هاي بيروني افراطي رها شود، بايد يک کدنامۀ اخلاقي حرفه اي وجود داشته باشد که بخش بزرگي از دانشمندان آن را بپذيرند (کيليق ١، ٢٠٠٣: ٢٢٥) و انجمن هاي علمي يکي از اجتماعات علمي هستند که در تدوين ، پايش و آموزش کدهاي اخلاق علم نقش اساسي دارند.
در سال ١٩٩٧ انجمن کالج هاي پزشکي آمريکا اعلام کرد «ارزشش را دارد که انجمن هاي علمي و حرفه اي کدهاي پژوهش و کدنامه هاي اخلاقي را توسعه بخشند و راهنمايي 2 براي ارزيابي فعاليت هايي که در اين زمينه انجام ميدهند را منتشر سازند» (آيرسون و همکاران، ٢٠٠٣: ١٤٢ - ١٤٣).
به گفتۀ بالوک و پنيکر، فراخوانهايي براي گسترش فعاليت هاي انجمن ها در ارتقاي اخلاق علم و به طور خاص اخلاق پژوهش ارائه شده است و دربارة نحوة انجام اين نقش نيز مطالعات متعددي صورت گرفته است .
مرور کدنامه هاي اخلاقي و کدهاي مندرج درآنها که حاصل دقت و تلاش پيگير اجتماعات علمي در صيانت و ارتقاي اخلاق حرفه اي است ، ميتواند الگويي براي تدوين مرام نامه هاي اخلاق علم در ميان انجمن هاي علمي ايران باشد.
با وجود اينکه چند دهه اي از تدوين اولين مرامنامه هاي اخلاق حرفه اي علم ميگذرد، همچنان فراگير نيستند و انجمن هاي علمي در کشورهاي توسعه يافته بيشتر به اين کدها توجه دارند.