چکیده:
تحلیل گفتمان انتقادی (CDA)، گرایش مطالعاتی بینرشتهای است که از اواسط دهۀ۱۹۶۰ تا اواسط دهۀ ۱۹۷۰ در پی تغییرات گستردۀ علمی و معرفتی در رشتههای علوم اجتماعی و انسانی علاقهمند به بررسی و مطالعۀ ابعاد گفتمانی پرکتیس های اجتماعی بهوجود آمد. این رهیافت از نظریات جامعهشناختی کارل ماکس، آنتونیو گرامشی، لویی آلتوسر و... در بررسی ایدئولوژیهای اجتماعی بهره گرفته است. در پژوهش پیشرو، با بهره گیری از روش تحلیل محتوای کیفی، مفهوم گناه در غزلیات حافظ با استفاده از این رهیافت، تحلیل و چگونگی نگرش شاعر به این مفهوم ایستا از خلال اشعارش استخراج شده است. نتیجۀ پژوهش نشان میدهد که با انطباق نظریۀ تحلیل گفتمان با شواهد استخراج شده از اشعار حافظ، میتوان با نگرشی متفاوت، به این شاعر شاخص نگریست. چون بهدستآوردن حقایق تاریخی اگرچه غیرممکن نیست، اما بسیار دشوار است، باید متون به جامانده را با دیدی همه جانبه بررسی کرد. بدین ترتیب، این پژوهش در صدد است با نظریۀ انتقادی گفتمان به تحلیل دادههای موجود بپردازد و در کنار انبوه تفاسیر به طبع رسیده، تفسیر و تبیین متمایزی را ارائه دهد.
CDA Crisis Discourse Analysis is an interdisciplinary trend that began to emerge from the mid-1960s through the mid-1970s following the widespread scientific and epistemic changes in the social and human sciences interested in exploring the discursive dimensions of social action. This approach uses sociological theories of Karl-Max, Antonio Gramsci, Louis Althusser, and others in the study of social ideologies. In the foregoing research, we have tried to analyze the concept of guilty in Hafez's poetry using this approach, usng the method of analyzing qualitative content, and elucidating how the poet's attitude towards this static concept is extracted through his poems. The result of the research shows that by adapting the theory of discourse analysis to the extracted evidence from Hafez's poetry, one can look at this poet with a different attitude. Since it is at least very difficult to obtain historical facts, if not impossible, we must examine the remaining texts with an all-round view; thus, in this research, we tried to analyze the existing data with the critical theory of discourse We will present a distinct interpretation and explanation alongside a lot of interpretations.
خلاصه ماشینی:
سؤالهای پژوهش این پژوهش بر پایۀ نظریۀ تحلیل گفتمان انتقادی شکل گرفته است؛ بر همین اساس، تحلیل ساختار و محتوای اشعار را در دستور کار خود داده و به دنبال پاسخ به پرسشهای زیر است: - دیدگاه حافظ را دربارۀ موضوع گناه چگونه میتوان بررسی کرد و مفهوم گناه در غزلیات حافظ با دیدگاه تحلیل گفتمان چگونه انعکاس یافته و مهمترین نتایج آن در چه مؤلفههایی متجلی شده است؟ - چگونه میتوان با استفاده از نظریۀ تحلیل گفتمان بهعنوان معیاری کیفی برای محک غزلیات حافظ به نتیجهای جامع رسید؟ - چگونه میتوان ایدئولوژی حاکم بر اشعاری را که با مفهومی از مفاهیم رایج دربارۀ گناه از دیدگاه شاعر برجسته میشود، بررسی و مشخص کرد؟ 1-2.
این درگیریها بهصورت انتقادها و اعتراضهایی که پیروان هر گفتمان نسبت به مخالفان خود ابراز میکنند، نمود پیدا میکند؛ بنابراین در صورت پذیرش این گزارهها باید عصر حافظ را دوران مبارزات ایدئولوژیکی برای تغییر نظم گفتمانی از پیش موجود بهحساب آورد؛ تغییر گفتمان عرفانی که از قرن پنجم و در طول دوران به اثبات رسیده و اکنون با تغییر شرایط شاهد تخریب آن هستیم.
برای مشارکین در تعامل نه لزوماً تعینها آشکار و روشناند و نه تأثیرات آنها، عدم وضوح، روی دیگر سکۀ طبیعیشدگی است؛ بر این اساس میتوان گفت که اهداف تحلیل انتقادی گفتمان نیز زدودن این طبیعیشدگیهاست (همان: 40)؛ بنابراین یافتن گزارههایی که به عنوان مفروضات عینی در متن در نظر گرفته شدهاند که با پیگیری مفصلبندیهای گفتمانی و عوامل بینامتنی میتوان پیگیری و نموده شود، هدف اصلی تحلیل گفتمان است.