چکیده:
نمادها و نشانهها از اولین مفاهیمی هستند که بشر به علل مذهبی، سیاسی و اجتماعی از آنها استفاده کرده است. این کاربرد علی رغم تحول در حیات بشر به نوعی تداوم یافته است و خود را در هنرها و صنایع مختلف منعکس ساخته است. در فرهنگ اسلامی نیز، نمادها و نشانهها دارای اهمیت خاصی در انتقال مفاهمیم بودهاند. هنر اسلامی گنجینه وسیعی از معانی عمیق عرفانی و حکمت الهی است که ریشه در بنیانهای معنوی و الهی دارد. نقوش در آثار هنر اسلامی دروازه ورود به معارف باطنی روح و هستی راستین است که نگرش توحید بهعنوان رکن اصلی اسلام را تقویت می نماید. اهمیت کاربرد نقوش در زیباییشناسی آثار اسلامی در معانی نهفته و عمیقی است که بیانگر روح حاکم بر آثار هنری است. مطالعه گنجینه عظیم هنر اسلامی در بستر رویکردهای فلسفی و تعمق در جنبه درونی این هنر و زبان رمزگونه آن که حاوی بنیانهایی متافیزیکی و عرفانی بوده از اهمیت انکارناپذیری برخوردار است. در این پژوهش با استفاده از روش پژوهش کتابخانهای و رویکردی توصیفی و تحلیلی سعی شده به مطالعه و بررسی معنای نمادین و لسان تمثیلی این هنر پرداخته شود. از آنجایی که گستره هنر اسلامی و تولیدات آن بسیار وسیع است، در پژوهش پیش رو تولیدات علوم غریبه و بهطور اخص طلسمهای ایرانی- اسلامی، که از حیث ارزش بصری و بعد معنایی بسیار غنی هستند، مورد مطالعه قرار گرفتهاند. برای آن که چارچوب نظری مشخصی برای تحلیل موضوع پیش رو داشته باشیم، این پژوهش بر اساس تئوری نشانهشناسی فرهنگی امبرتو اکو نشانهشناس سرشناس ایتالیایی، مورد تحلیل قرار گرفته است. یافتههای پژوهش حاکی از انطباق نشانهشناسی امبرتو اکو درباره ریشههای فرهنگی بر نظام معنایی و نمادین در طلسمهای اسلامی دارد.اهداف پژوهش:1.ارائه مطالعهای تحلیلی از مفهوم رمز در بستر کاربریهای گوناگون تولیدات علوم غریبه.2.معرفی ریشههای فرهنگی موثر در فرآیند شکلگیری معنا و رمز بر اساس آراء نشانهشناسی امبرتو اکو.سوالات پژوهش:1.چه عوامل فرهنگی در شکلگیری نشانهها و رمزها در هنر اسلامی نقش داشتهاند؟2.چگونه میتوان با رویکرد نشانهشناسی فرهنگی اکو، نمود "رمز" را در آثار هنر ایرانی- اسلامی مورد مطالعه و تحلیل قرار داد؟