خلاصه ماشینی:
"چنانکه یاد کردیم در پرتو خصلت علم دوستی بینش اسلامی در جریان تثبیت حکومت و تمدن اسلام در جهان،نه تنها آموزش علوم فقهی و دینی رواج یافت،بلکه علوم تجربی و علوم محض از منزلت بخصوصی برخوردار شدند و دانشمندانی در همه زمینهها،بویژه هیئت و نجوم و جهانشناسی،بپا خاستند،و رصدخانهها به عنوان کانونهای پژوهشی و آموزشی این دسته از علوم به وجود آمدند.
حتی آوردهاند که کوشش خواجه نصیر الدین طوسی برای جستجوی اسناد و برگهها و کتب علمی از همه شهرهای اسلامی و گردآوردن آنها در کتابخانهء رصدخانهء مراغه به حدی بود که برخی ساختن رصدخانه را بهانهای برای جمعآوری کتابها و مدارک علمی دانستهاند.
دقایق و ظرایفی که در این مجتمع به کار گرفته شد، بعدها به منزلهء الگویی برای دیگر مراکز علمی در شرق و غرب جهان گشت* رصدخانهء سمرقند-اوج شهرت رصدخانه در اسلام قرن نهم/پانزدهم است که الغ بیک نوادهء تیمور لنگ رصدخانهء خود را در سمرقند بنا نهاد.
فراگیری علم به عنوان یک فریضه برای همه مسلمانان خود انگیزهای است برای کتابت و جمعآوری کتاب از این روست که از آغاز در کنار مساجد و مدارس و نزد دانشمندان به مجموعهای از کتاب-کتابخانه-برمیخوریم و بدینگونه بینش اسلامی خود«علت وجودی»یک پدیده یا مظهر جغرافیایی به نام کتابخانه نیز میگردد.
به قول استاد جلال الدین همایی،تألیف کتاب و تأسیس کتابخانه در قلمرو اسلام مربوط به قرن اول هجری است؛اما کتابخانه در آن زمان نه جنبه عمومی داشت و نه جنبه تشریفات درباری،بلکه کتابخانههای خصوصی بوده که علما و فضلای هر طایفه برای خود گرد کرده بودند3."