چکیده:
ابوالحسن نجفی پس از سامان دادن رکنهای عروضی و ارائه دایرۀ موسوم به دایرۀ نجفی، توانست اغلب وزنهای شعر فارسی را در ضمن طبقهبندی وزنها جای دهد و نیز معیاری برای مطبوع و نامطبوع بودن اوزان ارائه نماید و آنها را در ضمن دو دستۀ متفق الارکان (بر اساس تکرار یک رکن) و متناوب الارکان (تناوب دو رکن بر اساس دایره) بگنجاند. با این حال اشعاری با اوزان دیگر در دست داشت که شاعران پارسیگو از زمان رودکی به آنها اقبال نشان داده بودند ولی در ضمن دو دستۀ فوق قرار نمیگرفتند، تا اینکه در اواخر عمر خود قاعدهای را یافت که با آن جایگاه این وزنها در طبقهبندی مشخص میشد. این قاعده که نجفی آن را «تفرع وزنی» نامید عبارت بود از این که در تمامی وزنهای متفق الارکان و متناوب الارکان، که رکن اول آنها با ترتیب هجایی «ᴗ - ᴗ» آغاز میشود، میتواند به «- - ᴗ» تبدیل شود و این ویژگی وزنی با هویت جدید و مستقل را پدید میآورد. ما این مقاله ضمن تبیین مجدد این قاعده، با معرفی اشعاری که سیمین بهبهانی بر اساس آن ابداع کرده و به کار برده است این قاعده را به جای تفرع وزنی، «قاعدۀ سیمینه» (سیمینگی) نامگذاری کردیم، زیرا از یک سو هیچ شاعری به اندازۀ سیمین از این ظرفیت در شعر فارسی بهره نگرفته است و از طرف دیگر تقطیع هجایی «سیمینه» (- - ᴗ) یادآور ترتیب هجایی مورد نظر است. همچنین به نظر میرسد تأمل در اوزان این نوع از اشعار سیمین در کشف این قاعده از سوی نجفی بیتأثیر نبوده است.
After organizing prosodic feet and presenting so-called Najafi’s circle, Abolhasan Najafi managed to classify most of the Persian poetic meters, provide a criterion for their pleasantness or unpleasantness, and divide them into muttafiq al-arkan (i.e., each consisting of a repeated foot) and mutanawib al-arkan (i.e., each consisting of two types of feet alternately repeated) meters. Nevertheless he found some meters adopted by Persian poets since Rudaki which could not be placed in either group of meters, but, towards the end of his life, he found a way of including these meters in his classification. According the rule he called “tafarro‘-e vazni” or “metrical branching”, all meters of both groups which started with a foot of ᴗ - ᴗ, the foot could be changed into - - ᴗ, bringing about a new and distinct meter. Re-explicating this rule in this paper by introducing some of Simin Behbahani’s poems versified in this meter, we rename the rule into “qa’ede-ye Simineh” (“Siminegi”) or “Simin’s rule.” There are three reasons for calling the rule in this way. The first is that no one has taken advantage of this rule as much as Simin, and the second one is that the scansion of the word “Simineh” reveals exactly the same foot appears in the new meter (- - ᴗ). Finally, it is possible that Najafi was partly led to this rule by investigating part of Simin’s poetry written in this meter.
خلاصه ماشینی:
سوغات سیمین بهبهانی به عروض فارسی : قاعدة سیمینه (سیمینگی) در اوزان فارسی علیاصغر قهرمانیمقبل * 1 تقدیم به : دکتر امید طبیب زاده چکیده ابوالحسن نجفی پس از سامان دادن رکن های عروضی و ارائه دایرة موسوم به دایـرة نجفـی، توانست اغلب وزن های شعر فارسی را در ضمن طبقه بندی وزن ها جای دهد و نیز معیـاری برای مطبوع و نامطبوع بودن اوزان ارائه نماید و آنهـا را در ضـمن دو دسـتۀ متفـق الارکـان (براساس تکرار یک رکن ) و متناوب الارکان (تناوب دو رکـن بـر اسـاس دایـره ) بگنجانـد.
٤. ) همان طور که ملاحظه میشود تغییر تنها در رکن اول رخ میدهد، به طوری که اگـر وزن جزء وزن های متناوب الارکان هم باشد، نباید رکن متناظر (رکن سوم ) تغییر کند، مگـر آنکـه با وزن های دوری مواجه شویم که با توجه به این که ایـن تغییـر خـاص ابتـدای هـر واحـد وزنی است ، در آن صورت این تغییر اگر در ابتدای مصراع واقع شود، ناگزیر بایـد در ابتـدای نیم مصراعِ دوم هم اعمال شود که این امر باعـث دشـواری تشـخیص ایـن ویژگـی و یـافتن جایگاه وزن در طبقه بندی وزن ها میگـردد کـه مـواردی از آن در ادامـه مـیآیـد.
بنابراین شایسته آن است که این قاعـده بـه نـام ایـن شـاعر بـینظیـر و چیـره دسـت در به کارگیری وزن های شعر فارسی با عنوان «قاعـدة سـیمینه (سـیمینگی)» پذیرفتـه و بـه کـار گرفته شود و در طبقه بندی نیز به جای «تفرع وزنی»، با عنوان سیمینۀ خانوادة وزنـی مـرتبط ، در کنار آن و به عنوان خانوادة وزنی مستقل قرار گیرد و با یک ستاره در ابتـدای وزن معیـار آن مشخص گردد.