چکیده:
در دهههای اخیر رویکرد عقلانیت محدود طرفداران زیادی در علم اقتصاد پیدا کرده است. در این رویکرد به محدودیتهای مختلف بشر در انتخاب عقلایی ازجمله محدودیتهای شناختی توجه شده است. در این مقاله به بررسی میزان تطابق این نظریه با رویکرد اسلامی به عقلانیت و ظرفیتهای اقتصاد اسلامی برای بهبود آن میپردازیم. بنا به فرضیه مقاله، در منابع دینی از نوعی عقلانیت محدود سخن به میان آمده که میتواند با استفاده از رهنمودهای دینی بهسمت نوعی عقلانیت تکاملیافته بهبود یابد. یافتههای تحقیق نشان میدهد که در منابع اسلامی علاوه بر توجه به محدودیتهای شناختی بشر در زمینه تحلیل گزینهها و حسابداری ذهنی مربوطه، به محدودیتهای انگیزشی، هیجانی و ارادی بشر نیز توجه شده است. در رویکرد اسلامی، غلبه تمایلات انسان به سمت شهوات غیرسنجیده یکی از محدودیتهای قوای تمایلی انسان است که وی را از عقلانیت دور میسازد. اسلام برای مهار محدودیتهای انتخاب عقلایی افراد سعی در تقویت ابعاد شناختی بشر و همچنین تقویت قدرت خودکنترلی و خویشتنداری بشر دارد. در این زمینه به ظرفیت تذکر و تلنگرهای اجتماعی، دین و اخلاق اسلامی و تعهدسازی درونی توجه شده است.
In recent decades, bounded rationality has been accepted greatly in economics. In this approach, there has been attention to the boundaries of human beings in rational choice including his cognitive boundaries. The current paper analyzes the extent to which this theory is consistent with the Islamic approach to rationality and how we could improve it by using the capacities of Islamic economics. I hypothesize that we will find a form of bounded rationality in Islamic resources that could be improved to a form of flourished rationality. According to the findings of the paper, Islam has paid attention not only to the cognitive boundaries of human beings in the evaluation of options and mental accounting, but also to his motivational, emotional, and intentional boundaries. In Islamic approach, the strong inclination of man to non-calculated passions is one of its motivational boundaries that deviates him from rationality. To overcome with the boundaries of rational choice, Islam tries to improve the cognitive aspects of people as well as their self-control power and continence. There has been attention to the capacities of social nudges, religion and Islamic ethics and internal pre-commitments
خلاصه ماشینی:
هرچند اين رويکرد شباهت هايي با تحليل هاي ارائه شده در زمينه انتخاب بين تمايلات حال و آينده دارد؛ آسيب شناسي متفاوتي نسبت به قواي انگيزشي بشر و انحراف آن به سمت شهوات دارد.
▪ نويسندگان کتاب مباني اقتصاد اسلامي (١٣٨٧) با تفکيک بين انسان اقتصادي مذموم، مقبول و ايدئال، به محدوديت هاي انگيزشي افراد از جمله تمايل شديد به منافع مادي و در فراموشي منافع اخروي اشاره مي کنند (دفتر همکاري حوزه و دانشگاه، ١٣٨٧، صص .
نوآوري اين مقاله در توجه به محدوديت هايي است که در اسلام براي انتخاب عقلايي افراد مطرح شده است .
تبيين رويکرد اسلام براي مواجهه با محدوديت هاي پيش روي انتخاب عقلايي افراد نيز از جمله دستاورهاي اين مقاله است .
محدودیت های انتخاب عقلایی نقطه محوري در نظريه عقلانيت محدود توجه به محدوديت هاي شناختي و انگيزشي افراد در مسير انتخاب عقلايي است .
تعهد درونی در فرهنگ اسلامي نيز به ابزارهاي تعهدساز براي غلبه بر مشکلات انتخاب عقلايي به خصوص در زمينه ضعف اراده توجه شده است .
در رويکرد اسلامي، استفاده از ابزارهاي تعهدسازي همچون نذر و قسم نيز براي مقابله با محدوديت هاي انتخاب و ازجمله ضعف اراده مطرح شده است .
بااين وجود، هم نوع تحليل از اين محدوديت ها و هم رويکرد پذيرفته شده براي مقابله با آن مبتني بر انسان شناسي اسلامي و استفاده از ظرفيت هاي ديني و اخلاقي است .
Microeconomic Analysis between Traditional and Islamic Economics, Iskandarie, Shabab Al- Jameh Institute, (In Persian).
Studies in Philiosopy of Economics; Economics, values and Economic Man. Tehran, Research Institute of Hawzah and University, (In Persian).