چکیده:
عدالت در ابواب مختلف فقه کاربرد بسیاری دارد. ابوابی همچون اجتهاد، شهادت، امامت جماعت و.... بعد از بررسی نظریههای مختلف در معنای عدالت _که آیا ملکه عدالت در معنای آن دخیل است یا نه_ میتوان گفت که اختلاف لفظی است و اکثر فقها روی این نظریه اتفاق دارند که برای حمل عدالت بر فرد باید این معنی استمرار داشته باشد که برخی از آن تعبیر به ملکه عدالت و برخی تعبیر به استمرار عدالت میکنند. از طرفی با توجه به اینکه عدالت از امور باطنی به شمار میرود چارهای نیست جز اینکه برای پیبردن به آن راههایی مطرح شود. برخی از طرق مطروحه مانند علم وجدانی و حسن ظاهر و اطمینان مطلقا کاشفیت دارند و در مقابل، بیّنه و خبر عدل واحد مشروط به اتحاد مبنا میتوانند کاشف از عدالت باشند.
خلاصه ماشینی:
بررسی اقوال دلیل قول اول: روایت عبداللّه بن أبي يعفور که از امام صادق (علیه السلام) پرسید چگونه به عدالت فردی از مسلمانان پی ببریم تا شهادت او به سود یا ضرر کسی قبول شود؟ حضرت فرمودند: اینکه به ستر و عفاف و نگهداری شکم و فرج و دست و زبان (از گناه) شناخته میشود (همچنین) به اجتناب از گناهان کبیرهای که خداوند به آنها وعده عذاب داده است مانند شرب خمر و زنا و ربا و عقوق والدین و ....
ادلهی حجیت بیّنه در موضوعات دلیل اول: سیرة عقلا عقلا به خبر واحد ثقه عمل میکنند و از طرف دیگر ردعی هم از طرف شارع نرسیده است و سیره هم اختصاص به مورد خاصی ندارد، چرا که حال موضوعات خارجیه و احکام، علی السویه است، لذا اگر خبر واحد عادل در موضوعات حجت شد به طریق اولی در عدلین هم حجت خواهد بود.
بنابراین نتیجه این شد که همة ادله بجز موثقه اسحاق بن عمار دچار اشکال هستند، لذا بر اساس این روایت میتوان به حجیت خبر ثقه در موضوعات مطلقا _ چه اطمینان آور باشد و چه نباشد_ استناد کرد و بالطبع در اثبات عدالت که از جمله موضوعات است میتوان به گفتة عدل واحد هم عمل کرد.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائده و البرهان، قم، جماعه المدرسين في الحوزه العلمیه بقم، مؤسسه النشر الإسلامي، بیتا.