چکیده:
کتاب سلیمبن قیس هلالی از قدیمی ترین کتب برجا مانده از صدر اسلام است. اعتبار این کتاب که عمدتا به بیان حوادث پس از رحلت رسول خدا(ص)و ظلم های وارده بر خاندان رسالت: پرداخته و استفاده های فقهی فراوانی نیز از آن می توان داشت، از دیرباز مورد مناقشه محققان شیعه بوده و ادله مختلفی در نفی یا اثبات آن ارائه شده است. این نوشتار به عنوان جدیدترین پژوهش در این زمینه، به بررسی شواهد ارائه شده برای اثبات یا نفی اعتبار روایات این کتاب پرداخته است. علاوه بر این، شواهدی تازه در این زمینه ارائه شده است. در مجموع می توان به قدمت کتاب، قوت متن، وثاقت راوی و منابع وی، نحوه دقیق انتقال کتاب و عرضه آن بر معصومین: به عنوان شواهد اعتبار کتاب اشاره نمود. اما چنان که نشان داده شده است این شواهد هرچند فی الجمله وثاقت کتاب و نویسنده آن را نتیجه می دهد اما به تنهایی نمی تواند اعتبار کامل این کتاب را اثبات نماید. به علاوه در مقابل اشکالاتی چون تشکیک در وجود سلیم و ادعای جعلی بودن کتاب، منحصر بودن طریق کتاب به ابان و عمر بن اذینه، وجود اشتباهات و متفرّدات در کتاب سلیم، اختلاف نسخه های موجود کتاب سلیم با یکدیگر و نیز با نسخه متقدمین، عدم اهتمام تامّ مشایخ به کتاب سلیم و اقتباس های این کتاب از منابع حدیثی و تاریخی فریقین نیز متوجه نسخه کنونی این کتاب است. در مجموع به نظر می رسد کتاب سلیم از قدمت و شهرت زیادی برخوردار بوده و برخی از عالمان متقدّم شیعه اصل کتاب و یا روایاتی از آن را صحیح دانسته اند. بخش هایی از این کتاب، اقتباس از سایر منابع است و این احتمال که حتی متفرّدات این کتاب -که به سی و یک مورد آن اشاره شد- برگرفته از منابعی باشند که امروزه به دست ما نرسیده است، وجود دارد. این موضوع بیانگر اهمیت این کتاب در بررسی وقایع تاریخی صدر اسلام است.
خلاصه ماشینی:
اعتبار این کتاب که عمدتاً به بیان حوادث پس از رحلت رسول خدا(ص)و ظلم های وارده بر خاندان رسالت: پرداخته و استفاده های فقهی فراوانی نیز از آن می توان داشت، از دیرباز مورد مناقشه محققان شیعه بوده و ادله مختلفی در نفی یا اثبات آن ارائه شده است.
1- قدمت کتاب و نویسنده کتاب سلیم قدیمی ترین کتاب نگاشته شده در تاریخ اسلام است که امروزه به جا مانده است؛ همانطور که در بخش «گفتار عالمان مسلمان درباره تقدّم و صحّت کتاب سلیم» خواهد آمد، عالمانی چون ابن اسحاق، مسعودی، نجاشی، نعمانی و سُبکی بر این امر تصریح نموده اند.
(انصاری زنجانی، 1381ش، 1، 94) علاوه بر این موارد که تأیید کل کتاب توسط امامان معصوم: است، دو مورد دیگر را نیز می توان یافت که ایشان پس از ذکر برخی روایات این کتاب، آن را تأیید کرده و بر صداقت سلیم صِحّه گذاشته اند: 1- حدیث علت اختلاف احادیث: بنابر روایت موجود در کتاب سلیم بن قیس ، او از امیرالمؤمنین(ع) درباره علت اختلاف احادیث پرسید و ایشان حدیث مشهور تقسیم بندی راویان به چهار دسته را بیان نمود.
(سلیمبن قیس، 1381ش، 2، 628، ح 10) در تنها نسخه ای که از کتاب مختصر اثبات الرجعة فضل بن شاذان در دست است، پس از نقل این حدیث چنین آمده است: حماد بن عیسی -راوی کتاب سلیم از طریق عمر بن اذینه از ابان از سلیم- می گوید: این حدیث را برای امام صادق(ع)خواندم، ایشان گریست و فرمود: «سلیم راست گفته است، این حدیث را پدرم از پدرش علی بن حسین(ع) از پدرش حسین بن علی(ع) روایت نمود و فرمود: این حدیث را هنگامی که سلیم بن قیس از امیرالمؤمنین(ع) پرسید شنیدم».