چکیده:
چهارده خلیفه اموی حدود نود سال به عنوان حاکمان جامعه اسلامی بر مردم حکمرانی کردند. شناخت نظام ارتباطی که یک حکومت در ارتباط با مردم از آن استفاده میکند، ما را با نظام فکری مجموعه حاکمیت آشنا میکند. بر این اساس، مؤلف این مقاله با تکیه بر منابع تاریخی و با روش توصیفیـتحلیلی، نظام ارتباطی امویان را با تأکید بر دوره معاویه بررسی کرده است. تأکید بر دوران معاویه از این جهت است که او علاوه بر اینکه تأثیرگذارترین خلیفه اموی بود، سیاستهایی را پایهریزی کرد که در بسیاری موارد، تا اواخر دوران امویان باقی ماند. یافتههای تحقیق نشان میدهد در یک تقسیمبندی، دو رویکرد «تخریبی» و «تثبیتی» را در نظام ارتباطی امویان میتوان شناسایی کرد. در رویکرد تخریبی، هدف اصلی، سد آگاهی مردم به فضایل اهلبیت (ع) بود تا الگوگیری از آنان به فراموشی سپرده شود. ساخت احادیث جعلی و تهدید و شکنجه و قتل شیعیان، بستر الگوگیری از اهلبیت (ع) را از بین میبرد. در رویکرد تثبیتی، معاویه با اسطورهسازی از خود، عثمان و شام؛ بایکوت خبری شامیان، حمایت از فرقهگرایی و سرگرم کردن مردم به امور باطل با استفاده از داستانسرایی و شعر، زمینه تثبیت حکومت خود را در نظام نوپای پیامبر (ص) فراهم کرد؛ تا حدی که معاویه خود را نه خلیفه رسولالله(ص) بلکه خلیفه خدا میدانست.
خلاصه ماشینی:
از مطالعه تاریخ حدیث در دوران معاویه، میتوان سه نوع برخورد حکومت با حدیث را استخراج کرد: الف) منع حدیث سیاست منع حدیث و نهی از نقل و نگارش آن، بیشتر به احادیثی مربوط میشد که مناقب و فضایل خاندان پیامبر(ص) و شخص علی(ع) و همچنین رذایل معاویه و بنیامیه را بیان میکردند.
منع آگاهی از فضایل اهلبیت (ع) و لعن امیرالمؤمنین (ع) سیاست ارتباطی قطعی و دائمی امویان که از زمان معاویه آغاز شد و تا زمان عمربنعبدالعزیز ادامه یافت، لعن امیرالمؤمنین (ع) بود؛ تا جایی که حکومت خود را بدون سب و لعن بر علی (ع) ممکن نمیدیدند؛ چنانکه از مروان حکم درباره علت این کار پرسیدند و او گفت: «لا یستقیم لنا الامر الا بذلک؛ حاکمیت بنیامیه جز با این سیاست (سب علی (ع)) باقی نمیماند» (بلاذری، ۱۳۹۴ق، ج۱: ۱۸۴).
عثمان از خاندان بنیامیه بود و پس از قتلش، معاویه به خونخواهی او، از وی یک اسطوره ساخت و راه را برای حاکمیت خود هموار، و مردم را به جنگ با علی (ع) تحریک کرد.
اقدامات مهم او برای تحقق این سیاست ارتباطی عبارتاند از: الف) جلوگیری از رفت و آمد محدثین سایر سرزمینهای اسلامی به شام مردم شام به دلیل نفوذ فرهنگی رومیان و یونانیان، معرفت کاملی به اسلام نداشتند و آشنایی آنان با اسلام از طریق یزیدبنابیسفیان در زمان خلیفه اول و پس از او، با معاویه و خاندان اموی صورت گرفت.